Біблейскую катэхезу, якая дапамагае пазнаваць Бога глыбей, распазнаваць Ягонае пакліканне для нас на кожны дзень, на старонках часопіса працягвае ксёндз доктар Валерый Марціноўскі, святар Віцебскай дыяцэзіі (з 2012 г.), выкладчык Святога Пісання ў Міждыяцэзіяльнай вышэйшай духоўнай семінарыі ў Гродне, пробашч парафіі Езуса Міласэрнага ў Віцебску.
Два
апакаліптычныя сведкі
Папярэдне ў нашым аналізе Кнігі Адкрыцця мы засяроджваліся на змесце скрутка. Змест скрутка не канцэнтруецца на тым, што верныя хрысціяне церпяць пакутніцкую смерць або што іх пакутніцтва будзе іх перамогай – гэтыя рэчы ўжо зразумелыя з Ап 6,9-11; 7,9-14. Адкрыццё зместу скрутка заключаецца ў тым, што вернае сведчанне і смерць хрысціянаў спрыяе навяртанню народаў свету. Іх перамога – гэта не проста іх выратаванне ад свету, асуджанага Божым судом (так можа здавацца на першы погляд з главы 7 Кнігі), але збаўленне ўсіх народаў. Божае Валадарства прыйдзе не толькі дзеля ратунку абранага народа, які прызнае Божае праўленне. Яно павінна прыйсці як ахвярнае сведчанне выбраных людзей, якія ўжо прызнаюць Божае панаванне, што ў будучыні прынясе таксама прызнанне Божай улады іншымі народамі. Народ Бога быў выкуплены з усіх народаў (пар. Ап 5,9), каб несці прарочае сведчанне ўсім народам (пар. Ап 11,3-13).
Менавіта з матывам зместу скрутка звязана гісторыя двух сведкаў (пар. Ап 11,3-13). Два сведкі тут прадстаўляюць Касцёл у сваім верным сведчанні перад светам. Іх гісторыя не павінна ўспрымацца літаральна, ані таксама як алегорыя, ані таксама быццам паслядоўнасць падзей у гэтай гісторыі павінна адпавядаць паслядоўнасці падзей у гісторыі Касцёла. Гісторыя ў дадзеным выпадку выступае больш як прыпавесць. Таму не належыць меркаваць, што толькі пасля таго, як усе верныя хрысціяне, завяршыўшы сваё сведчанне і пацярпеўшы пакутніцкую смерць, будуць апраўданы ў вачах сваіх ворагаў, а апошнія будуць “пераменены” у сяброў. Гісторыя гэта хутчэй драматызуе тое, што будзе адбывацца ўвесь час, пакуль хрысціяне верна сведчаць перад светам.
Тое, што два сведкі сімвалізуюць Касцёл ў яго ролі сведчання свету, выяўляецца праз ідэнтыфікацыю іх як свяцільнікаў (пар. Ап 11,4), а гэта выступае як сімвал Касцёлаў у главе 1 Кнігі, дзе сем Касцёлаў прадстаўлены ў выглядзе сямі свяцільнікаў (пар. Ап 1,12.20). Сведкаў толькі двое, а гэта не азначае, што яны з’яўляюцца толькі часткай цэлага Касцёла, але адпавядае вядомаму біблейскаму патрабаванню аб прымальнасці доказаў толькі па паказаннях двух сведкаў (пар. Дрг 19,15). Як сведкі, яны таксама прарокі (пар. Ап 11,3.10) на ўзор асабліва старазапаветных фігур Іллі і Майсея (пар. Ап 11,5-6; пар. 2 Вал 1,10-12; 1 Вал 17,1; Зых 7,14-24). Але яны не “ажыўшыя” Ілля і Майсей, толькі прароцкая моц як Іллі, так і Майсея прыпісваюцца ім (пар. Ап 11,6). Таксама зазначым, што Майсей і Ілля тут не выступаюць як адзін прадстаўнік Закона, а другі – прарокаў. Абодва – прарокі. Як прарокі, яны абодва супрацьстаяць свету паганскага ідалапаклонства, яны ўтвараюць, так бы мовіць, прэцэдэнт для цяперашняга прароцкага сведчання Касцёла перад светам.
Майсей і Ілля не прынялі мучаніцкай смерці, але ў новазапаветныя часы часта лічылі, што менавіта мучаніцтва было лёсам большасці старазапаветных прарокаў, таму практычна чаканым лёсам кожнага прарока будзе менавіта пакутніцкая смерць. Аднак Ап 11,8 паказвае, што галоўным прэцэдэнтам смерці двух сведкаў з’яўляецца гісторыя жыцця Езуса. Паралель праводзіцца з яго ўваскрасеннем і ўшэсцем пасля трох з паловай дзён (пар. Ап 11,11-12): Св. Ян перайначыў тры дні евангельскай гісторыі ў звычайны для апакаліптыкі лік – тры з паловай. Такім чынам, гэта сведчанне самога Езуса працягваецца праз сведкаў, а іх смерць – удзел у крыві Ягняці. Зразумелым гэта становіцца і з універсальнай мовы Ап 11,9-10, а менавіта – што гэтае сведчанне важнае для ўсіх народаў. Горад, які з’яўляецца месцам іх прароцтва, смерці і апраўдання, не можа быць Ерузалемам, нягледзячы на спасылку на Крыж Езуса (пар. Ап 11,8). Але менавіта гэтая спасылка падказвае, што горад той будзе не абавязкова Рымам. Гэта любы і кожны горад, у якім Касцёл нясе сваё прароцтва і сведчанне народам.
Суды самі па сабе не вядуць да пакаяння (пар. Ап 9,20-21). Сведчанне сведкаў вядзе да пакаяння, але не незалежна ад судоў, а ў спалучэнні з імі (пар. Ап 11,6.13). Справа не проста ў тым, што сведка сведкаў – праўдзівы Бог, і яго праведнасць падмацоўваюць доказы судовых прысудаў над бязбожнасцю. Безумоўна таксама і тое, што нязломныя сведчанні нават коштам жыцця ўжо самі па сабе з’яўляюцца моцным доказам. Вобраз саміх судоў пакліканы перадаць, нягледзячы на цяжар злачынства, ўсё-такі міласцівую гатоўнасць Бога дараваць тым, хто пакаецца. Аднак для агульнага ўражання відавочцаў такіх судоў і прысудаў такі стан рэчаў можа здацца суровым. Гэта патрэбна для пакаяння, што кліча апрануцца ў вярэту (пар. Ап 11,3), сімвал аплаквання беззаконняў (пар. Ён 3,4-10; Мц 11,21; Лк 10,13). Сутыкнуўшыся са светам, залежным ад ідалапаклонства і зла (пар. Ап 9,20-21), сведкі такім чынам абвяшчаюць адзінага праўдзівага Бога і Яго прыйсце, спалучанае з судом над злом (пар. Ап 14,7). Гэтае абвяшчэнне сведкаў Бога, аднак, здзяйсняецца як выразны заклік да пакаяння. Тыя, хто бачыць іх сведчанне, якое пацвярджаецца смерцю, бо такая цана праўды (пар. Ап 11,11-13), маюць перад сабой добры шанец і магчымасць пакаяцца. Верш 13 гэтай 11 главы, безумоўна, азначае, што ўсе, хто застаўся пры жыцці пасля судоў, шчыра пакаюцца і прызнаюць адзінага праўдзівага Бога. Апісанне гэтага пазітыўнага адказу на смерць сведкаў адпавядае запрашэнню анёла, які ў Ап 14,6-7 заклікае ўсе народы прызнаць Бога. Але ў сваю чаргу гэтае апісанне кантрастуе з Ап 9,20-21: пасля таго, як адбыліся прысуды труб, “астатнія” (hoi loipoi) не пакаяліся (пар. Ап 9,20); а вось пасля землятрусу, які суправаджаў апраўданне сведкаў, “астатнія” (hoi loipoi) атрымалі дар боязі Божай і аддалі Яму славу (пар. Ап 11,13).
Станоўчы вынік сведчання сведкаў падкрэсліваецца праз сімвалічную арыфметыку ў Ап 11,13 (“І ў той самы час адбыўся вялікі землятрус, і дзясятая частка горада зруйнавалася, і загінула пры землятрусе сем тысяч імёнаў чалавечых; і іншыя ахопленыя былі страхам і аддалі славу Богу нябеснаму”). У судах, абвешчаных старазапаветнымі прарокамі, дзясятая частка (пар. Іс 6,13; Ам 5,3), або сем тысяч чалавек (1 Вал 19,18), з’яўляецца вернай рэштай, якая была пашкадавана, у той час як суд знішчыў большасць. У характэрным для сябе вытанчаным тоне Св. Ян змяняе выкарыстаную старазапаветную алюзію. Праз справядлівы суд наказваецца дзясятая частка, а і “рэшта” (hoi loipoi), якую пашкадавалі, – гэта дзевяць дзясятых. Не верная меншасць пашкадавана, а няверная большасць, каб праз бязмернасць Божай Міласэрнасці прывесці да пакаяння і веры як мага больш людзей.
Такім чынам, Св. Ян паказвае навізну сведчання двух сведкаў у параўнанні са старазапаветнымі прарокамі. Быць сведкамі, якія прыводзяць народы да веры ў адзінага і праўдзівага Бога, – гэта новая роля Божага эсхаталагічнага народа, выяўленая ў скрутку, які толькі Ягня было ў стане адкрыць. Калі задаць пытанне, як можа прарочае сведчанне Касцёла мець такі эфект, які быў недасяжны для старазапаветных прарокаў, то адказ, без сумневу, знаходзіцца ў пераможнай моцы самога Ягняці. Менавіта Яго сведчанне дало моц сведкам захаваць непарушнасць сваёй па-ставы нават да самай смерці, а потым, праз удзел ва ўваскрасенні, быць ў поўні апраўданымі.
Сімвалічнае апавяданне з Ап 11,11-12 азначае не тое, што народы павінны ўбачыць літаральнае ўваскрашэнне хрысціянскіх мучанікаў, перш чым пераканаюцца ў праўдзе іх сведчання, але яны павінны ўспрыняць удзел пакутнікаў у трыумфе Хрыста над смерцю. Фактычна, шлях хрысціянскага мучаніцтва ў першыя стагоддзі Касцёла ўражваў і “заваёўваў” людзей да веры ў хрысціянскага Бога. Мучанікі былі эфектыўнымі сведкамі праўды Евангелля, бо іх вера ў перамогу Хрыста над смерцю была пераканаўчай і відавочнай ў тым, як яны з надзеяй на ўваскрашэнне сустракалі самыя лютыя катаванні і смерць.
кс. Валерый МАРЦІНОЎСКІ.
(Працяг будзе)