Аднойчы атрымаў я запрашэнне правесці вялікапосныя рэкалекцыі ў адной з парафій на поўдні Беларусі. Атрымаў і задумаўся – з чаго пачаць, пра што распавесці? Што яднае традыцыйнага верніка са шматгадовым “стажам” адносін з Богам і чалавека, які першы раз апынуўся ўнутры касцёла з намовы блізкіх ці сяброў? Адказ быў настолькі просты, што далёка не адразу прыйшоў у галаву: кожны чалавек, незалежна ад узросту, светапогляду і колеру вачэй імкнецца да свайго, такога звычайнага (або і незвычайнага) чалавечага шчасця. Пасля гэтага ўжо ведаў, з чаго пачну сваё першае рэкалекцыйнае казанне. Праблема вырашылася сама сабой…
Філосафы і скандынаўскі пірог
Калі прагненне шчасця для кожнага з нас – пачуццё больш-менш зразумелае, то вызначыцца, чым жа яно ёсць на самой справе – адно з найцяжэйшых. Нават усёведаючы Google мае з тым клопат. Простыя спробы звесці шчасце да нейкай адной якасці – грошай, за якія можна дазволіць сабе ажыццявіць уласныя мары, здароў’я ці добрага самапачуцця церпяць фіяска, бо чалавек настолькі складаная істота, што не можа апірацца ў сваім жыцці на адну толькі патрэбу.
Нават жывёлы кіруюцца цэлай групай інстынктаў, накіраваных на выжыванне і працяг уласнага віду, а што казаць пра нас, умоўна падзеленых апосталам Паўлам на “цела, душу і духа”. У пошуках шчасця чалавецтва неаднойчы звярталася да найвя-лікшых мысліцеляў, якія б дапамаглі яго асэнсаваць. І тут зноў няма згоднасці. Філосафы ў разбежнасці сваіх ідэй называюць гэты стан то “дзейнасцю душы ў поўні дабрачыннасці” (Арыстоцель), то пэўнай раўнавагай унутры нас, як сцвярджаў старажытна-грэчаскі матэрыяліст Эпікур, а нават – “ідэальным станам ляноты”, паводле Ніцшэ. Вядома, кожны з іх праз прызму свайго часу і разважанняў вылучае пэўныя важныя фрагменты гэтай рознакаляровай мазайкі, якую мы агулам называем “шчасцем”, але як знайсці тое, што будзе ключом да яе разумення?
Нашыя сучаснікі, не горш за антычных філосафаў, спрабуюць адказаць сабе на гэтае пытанне: кніжныя крамы поўныя параднікаў з найкарацейшым маршрутам да шчаслівага жыцця. Некаторыя з іх вучаць шукаць у жыцці простыя радасці, утульнасць і камфорт, цешыцца смачным пірагом і прысутнасцю блізкіх табе асоб, называючы ўсё гэта дацкім словам “хюгге”. Іншыя спрабуюць распаліць унутраны агонь, яднаючы ў жыцці пасію, місію, прафесію і пакліканне ў адзіны сэнс жыцця – “ікігай” – ужо паводле японскіх доўгажыхароў з Ніігаты і Сайтамы. Кожная з гэтых і шматлікіх іншых канцэпцый напэўна мае ў сабе безліч карыснага, звяртае ўвагу на аспекты жыцця, блізкія амаль кожнай асобе, але нашая разнароднасць усё ж не дае стоадсоткава пэўнага адказу на пытанне: “Што ж такое шчасце?”. І кожная спроба знайсці ўніверсальны яго рэцэпт, як і спроба зраўняць з сабою кожнага з сямі з паловай мільярдаў людзей на планеце, абярнулася б бязглуздай памылкай.
«Сонца» з Італіі
Такім чынам, ці мусім прызнаць немагчымасць зразумець істоту шчасця, што адначасова перашкаджае нам свядома да яго імкнуцца? На шчасце, на дапамогу прыходзіць нам адзін з найбольш папулярных каталіцкіх святых, якога Касцёл узгадвае ў кастрычніку. Ян Бернардонэ, народжаны ў дванаццатым стагоддзі ў невялікім мястэчку ў Умбрыі, даказвае, што за восем з хвосцікам вякоў нічога ў справе шчасця не змянілася.
У сваёй “Боскай камедыі” Дантэ Аліг’еры параўноўвае яго з узыходзячым сонцам. Мы ж ведаем гэтага харызматычнага манаха як св. Францішка з Асізі. Ці “Айца Францішка”, як называюць яго браты і сёстры з трох заснаваных ім Ордэнаў. І мова не пра актуальнага Папу Рымскага.
Сын найбагацейшага мешчаніна Асізі, спадкаемца прыбыльнага бізнэсу па продажы французскага сукна, “кароль моладзі” і без пяці хвілін рыцар. Нават імя яго падкрэслівала прагрэсіўнасць і моду ўладальніка, бо Францішак даслоўна азначае “французік”. А Францыя для сярэднестатыстычнага хлопца з Сярэднявечча – гэта як Каліфорнія для беларускага айцішніка.
Напэўна, нямала было людзей, што, абмяркоўваючы стыль жыцця і выбрыкі Бернардонэ- малодшага – бо такое прозвішча меў будучы заснавальнік францішканаў, – бурчалі сабе пад нос: “Вось гэтаму жыццё ўдалося!”. Тым большым шокам для іх быў адыход маладога Францішка з дому, адыход спектакулярны, нават для эмацыйных італьянцаў, падчас якога на галоўным пляцу горада перад катэдрай у прысутнасці гараджан вярнуў бацьку ўсю маёмасць, нават уласнае адзенне. Гэта не быў звычайны эпатажны ўчынак маладога чалавека: значна раней Францішак, вярнуўшыся пасля ваеннага палону ў Перуджыі і пасля перажытай хваробы, асэнсоўваў рэчаіснасць вакол сябе. Бачыў, як сучаснае яму грамадства раздзялілася на “большых “ – дваран і заможных – і пакутуючых ад беднасці ды недахопу звычайнай чалавечай вартасці “меншых”. Францішак заўважаў, як у жыцці тых апошніх прысутны Хрыстос, пра якога чуў з амбоны асіжскай катэдры. Хрыстос, у чыё Слова больш не верылася даслоўна, спрабуючы надаць актуальнаму парадку біблейскае тлумачэнне. Хрыстос, які паклікаў яго, сына П’етра Бернардонэ, з крыжа пасярод разваленай капліцы і запытаўся, ці не хоча адбудаваць святы Касцёл.
Самы галоўны адказ
Адказам на згоду Францішка была чарада абсалютна фантастычных прыкладаў жыцця Евангеллем і Божага Провіду, што трывае ўжо восем вякоў ( бо францішкане – салідная “фірма” у Касцёле). Нас цікавіць іншае: што дазволіла Францішку зрабіць гэты радыкальны выбар, якая вартасць абясцэніла ў яго вачах багацце, дабрабыт, славу, здароў’е і сямейныя адносіны – усё тое, што для кожнага нармальнага чалавека з’яўляецца сінонімам шчасця? Адказ просты – Божая любоў. Перш чым Францішак змог дакладна следаваць Евангеллю, павінен быў паверыць у рэальнасць таго, што там напісана. Перш чым служыць пракажоным і бедным, дзелячы з імі свой быт, ён змог іх палюбіць, бо ўбачыў у іх Таго, хто першым палюбіў Францішка. Маральны абавязак, светапогляд, перакананні – недасканалая, нестабільная платформа для будавання ўласнага жыцця.
Хрысціянства пачынаецца з любові. І не з маёй вымушанай любові, якая “падаграваецца” ўва мне страхам перад пеклам ці прагненнем маральнай “адбеленасці”. А з той канкрэтнай і адчувальнай – хоць цяжка ўлоўнай – любові Бога да чалавека. Толькі нечаканае заспакаенне ў гэтых адносінах найглыбейшага чалавечага прагнення любіць і быць любімым можа ўчыніць кожнага з нас да глыбіні шчаслівымі, а разам з тым і роўнымі, бо, калі верыць Талстому – “усе шчаслівыя аднолькава…” А святы Францішак, найбольшы практык і эмпірык у гісторыі чалавецтва, з’яўляецца гэтаму пацвярджэннем.
а. Яўген ГОЛУБ, OFMConv
ИЗ КАТЕХИЗИСА КАТОЛИЧЕСКОЙ ЦЕРКВИ
Общение святых
947
«Так как все верующие составляют одно тело, благо одних сообщается другим. (…) Нужно, таким образом, верить, что существует общение благ в Церкви. Но самый важный член есть Христос, ибо Он – глава (…). Итак, благо Христа ообщается всем членам, и это сообщение происходит через церковные таинства». «Церковь эта управляется Одним и Тем же Духом, потому и все блага, которые она получает, неизбежно становятся общим достоянием».
948
«Таким образом, термин «общение святых» имеет два тесно связанных значения: «общение с тем, что свято, со святыней», и «общение между теми, кто свят, между святыми«.