Эклезіяст, старазапаветны аўтар, казаў, што ўсё пад небам мае свой час. І вось перад намі, хрысціянамі, час Вялікага Посту. І Вялікі ён не толькі таму, што працягваецца даволі доўга, але і паводле свайго значэння ў цэлебрацыі літургічнага году.
Кодэкс Кананічнага Права акрэслівае Вялікі Пост як “перыяд пакутны”, ясна даючы зразумець ягоны характар. Мы пакліканыя ў гэты час асаблівым чынам да таго, каб чыніць пакуту, ачышчаючы праз яе свае інтэнцыі, матывацыі, справы. Ужываючы пэўную аналогію, Вялікі Пост можам параўнаць… з лапатай.У тым сэнсе, што ён не мэта, а сродак, прылада для падрыхтоўкі, працы для свядомага і добрага перажывання Пасхі. Мала хто, гледзячы на лапату, адчувае любоў да яе. Але, напрыклад, калі снегу шмат, а ў нас важныя планы на нешта па-за нашым утульным домам, то трэба добра папрацаваць лапатай, каб выбрацца і падрыхтаваць усё для таго, каб зручна было перамяшчацца. А чым зручнейшая і больш якасная лапата, тым лепш ёю працаваць. Можа, слабая аналогія, але якасць Вялікага Посту, перажытага намі, напрамую ўплывае на якасць перажывання Змёртвыхпаўстання Хрыста ў нашай гісторыі збаўлення, ва ўрачыстасці Пасхі.
Важна памятаць, што мы пакліканы чыніць пакуту не для самой пакуты, але для мэты, якая бясконца перавышае ўсе сродкі. І так, як хрысціяне мы не посцім для самога посту, не молімся для самой малітвы, не бярэм пастановаў для саміх пастановаў… Хіба што хочам з часам адкрыць, што “гэта ўсё не мае сэнсу!” А ўсё губляе свой сэнс, калі дзесьці наперадзе, напрыканцы шляху не бачым, ці не адчуваем прысутнасці Бога-Збаўцы.
Давайце крыху паразважаем аб пакаяльнай паставе, якая стаіць у самым пачатку нашага ўдзелу ў “Валадарстве Нябесным” (пар. Мц 3, 2); ёсць гэта тая евангелічная metanoia, навяртанне, глыбокая і творчая змена мыслення, пачуццяў, паводзінаў, якая вядзе да пэўнага адрачэння ад сябе, пазнання і практыкавання хрысціянскіх нормаў. Гэтая пастава вымагае ахвяраў – часам вельмі паважных – як, напрыклад, у выпадку манаскіх абяцанняў. Абуджае яна ў чалавеку пачуцце граху ў сэнсе свайго збаўчага характару. Развівае таксама адчувальнасць на небяспекі і спакусы, якая пазней кіруе кожным крокам. Паказвае чалавеку шлях вузкі, які вядзе выключна да збаўлення. Дамагаецца наследавання прыкладу Хрыста – што не з’яўляецца простаю рэччу – і пабуджае ажно да шаленства крыжа, да пэўнага ўдзелу ў яго ахвяры. Хрысціянскае жыццё лічыць аскезу, вырачэнні і пакаянне вельмі важнымі рэчамі; чакае яно ад чалавека суровасці адносна таго, што ў ім ёсць крыніцаю граху. Аб неабходнасці навяртання мы пераконваемся настолькі, наколькі разумеем сам сэнс граху. Менавіта таму заўсёды карысна затрымацца і паразважаць над грахом. У Божым Слове рэчаіснасць граху прадстаўлена не толькі як факт, які рэалізуецца незлічонымі спосабамі, але таксама як таямніца, якая ўводзіць хаос, непарадак у жыццё чалавека. Гісторыя людзей, як яе прадстаўляе Святое Пісанне, гэта папросту наступствы граху. Але, напэўна, не толькі, бо перадусім гэта аповесць аб годных падзіву справах Божых, здзейсненых для дабра грэшнага чалавека.
Святы апостал Ян піша: “Калі кажам, што не маем граху, ашукваем саміх сябе, і няма ў нас праўды. Калі ж вызнаём грахі нашыя, то Ён, верны і справядлівы, адпусціць нам грахі і ачысціць нас ад усялякай несправядлівасці” (1 Ян 1, 8-9). Гэтыя натхнёныя словы, напісаныя каля вытокаў Касцёла, адкрываюць лепей за любыя людскія выразы тэму граху, які сцісла звязаны з тэмай паяднання. Паказваюць яны праблему граху ў Яго антрапалагічнай перспектыве як інтэгральную частку праўды аб чалавеку, пры гэтым аднак жа ўпісваючы яго ў Боскую перспектыву, у якой грэх будзе пастаўлены ў канфрантацыю з праўдай Божай любові: справядлівай, велікадушнай і вернай, якая праўляецца найперш у прабачэнні і адкупленні. Таму таксама Святы Ян піша далей, што “калі сэрца нашае асуджае нас, то Бог большы за сэрца нашае” (1 Ян 3, 20).
Нягледзячы на тое, што праз грэх першародны і далейшыя грахоўныя ўпадкі чалавек адышоў ад Бога і разарваў з Ім сувязь прыязнасці, Бог цалкавіта не пакінуў чалавека. Не перастаў Ён адорваць чалавека сваёй любоўю. Не пазбавіў яго дароў, якія фарміруюць істотныя атрыбуты чалавечнасці. Чалавек панізіў духоўны ўзровень сваёй экзістэнцыі, але не перастаў быць чалавекам. Блукаў, але не перастаў разумець альбо прынаймней адчуваць, што блукае. Не страціў свядомасці, што над сусветам пануе і кіруе яго лёсам Створца. Гісторыя чалавека перад Адкупленнем паказвае ня-стомныя намаганні людзей, каб шляхам складання ахвяраў перапрасіць абражанага Бога і вызваліцца з граху і віны. Бог жа не застаўся абыякавым, гледзячы на гэтыя, хоць і нязначныя, праявы звяртання слабых і грэшных людзей да Яго. І не магло быць інакш, бо нават гэтыя сціслыя праявы праўдзівай, рэлігійнай сувязі былі Ягонай ласкаю, былі дарам любячага, хоць і адкінутага праз грэх, Айца. Таямніцаю, якая недасяжная нашаму розуму, з’яўляецца тое, на якім шляху і пры дапамозе якіх сродкаў Бог падтрымліваў у людзях веру ў Сябе і надзею на будучае Адкупленне. Ужо ў першых раздзелах кнігі Быцця паказаны Бог, Які нястомна і неаднаразова ўваходзіць у справы людзей.
Святы Клімент I, Папа, піша ў сваім “Лісце да Карынцянаў”: “Пройдземся, па ўсіх этапах гісторыі і зразумеем, што ў кожным пакаленні Пан даваў магчымасць раскаяцца тым, хто хацеў да Яго вярнуцца. Вестуном пакаяння быў Ной, а тыя, хто яго паслухаў, былі ўратаваныя. Ёна прадказваў жыхарам Нінівы згубу, аднак яны, каючыся ў грахах, уміласцівілі Бога малітвамі і атрымалі збаўленне, хоць былі далёка ад Бога. Пра пакаянне гаварылі слугі Божай ласкі, натхнёныя Духам Святым. Нават сам Валадар сусвету, прысягаючы, сказаў аб пакаянні: “Я жывы, – кажа Пан. – Я хачу не смерці грэшніка, але яго пакаяння”.
Тэрмін і само паняцце пакаяння закранаюць розныя рэчаіснасці. Калі звяжам іх з metanoia, да якой адносяць нас сіноптыкі, тады пакаянне азначае ўнутраную перамену сэрца пад уплывам Божага Слова і ў перспектыве Валадарства Божага. Але пакаянне азначае ў той жа час перамену жыцця згодна з пераменай сэрца, і ў гэтым значэнні здзяйсненне пакаяння дапаўняецца ў плёнах пакаяння годных навяртання; усё жыццё становіцца працэсам навяртання, а затым схіляецца да сталага імкнення да лепшага. Таму здзяйсненне пакаяння з’яўляецца чымсьці аўтэнтычным і плённым толькі тады, калі выражаецца ў пакаяльных актах і чынах. У гэтым сэнсе пакаянне ў хрысціянскіх тэалагічным і духоўным слоўніках азначае аскезу, гэта значыць канкрэтнае і штодзённае намаганне чалавека, узмоцненага Божай ласкай, для таго, каб страціць сваё жыццё дзеля Хрыста, што з’яўляецца адзіным спосабам, каб зберагчы гэтае жыццё; каб адкінуць свайго старога чалавека і апрануцца ў новага; каб перамагаць у сабе тое, што цялеснае, каб перамагло тое, што духоўнае; каб няспынна ўзносіцца ад рэчаў, якія на зямлі, да тых, якія на нябёсах, дзе прабывае Хрыстус. Таму пакаянне ёсць навяртаннем, якое пераходзіць ад сэрца да ўчынкаў, а значыцца – і да ўсяго хрысціянскага жыцця.
Вось тое, да чаго кліча нас голас Вялікага Посту. Гэты час дадзены нам, каб у асаблівы спосаб засяродзіцца і падвесці вынікі той паставы, якую прымаем і трымаемся яе як хрысціяне праз увесь час нашага жыцця.
бр. Андрэй БАГДАНОВІЧ, OFMCap
ИЗ КАТЕХИЗИСА КАТОЛИЧЕСКОЙ ЦЕРКВИ
Формы покаяния в христианской жизни
1434
«Внутреннее покаяние христианина может выражаться в самых разнообразных формах. Писание и святые Отцы особенно настаивают на трех из них: посте, молитве и милостыне, в которых выражается обращение по отношению к самому себе, к Богу и к другим людям. Рядом с коренным очищением, которое совершается Крещением или мученичеством, упоминаются как средство прощения грехов: усилия, прилагаемые для примирения с ближним, слезы раскаяния, забота о спасении ближнего, заступничество святых и дела любви, «которая покрывает множество грехов» (1 Петр, 4, 8).
1438
«Периоды и дни покаяния на протяжении литургического года (время Великого Поста, каждая пятница в память смерти Господа) являются в Церкви особым временем практики покаяния (…)».