У патрэбе хрысціянскай самаадукацыі не сумняваецца, бадай, ніводзін з каталікоў. З пытаннем “Навошта гэта асабіста мне?” можа быць ужо трошкі горш. Працуюць тыя самыя механізмы, як з ранішняй зарадкай: файна, карысна, але не сёння. З другога боку, не варта маляваць усё цёмнымі фарбамі – Вы ж чытаеце зараз гэты часопіс…
Нацыянальны музей у польскім Гданьску месціцца ў мурах дзейснага францішканскага кляштара. Аматары мастацтва і тыя, каму ўжо надакучыла глядзець на мора, захапляюцца фламандскімі майстрамі і медытуюць над “Страшным Судом” Ганса Мемлінга, праходзячы па старых манаскіх калідорах. Самае цікавае, што за суседнімі сценамі познагатычнай святыні з XV стагоддзя адбываецца тое самае – людзі ходзяць, разглядаюць абразы, медытуюць. Аднак адрознівае святыню ад музея свядомасць прысутнасці тут Крыніцы прыгажосці і мудрасці – Жывога Бога – Тройцы. Для кожнага з турыстаў, што захапляюцца гатыцкімі алтарамі і старымі арганамі, святыня так і застанецца нечым накшталт музея. А Гаспадар яе, нягле-дзячы ні на што, і надалей будзе ў іх жыцці дзейнічаць.
Ці істотны інтэлект у адносінах з Богам? Дзе мяжа розуму ў пазнаванні Найвышэйшага? З аднаго боку час, у якім жывём, выдаецца быць цалкам пераінтэлектуалізаваным: вера ў навуку і тэхналогію даўно нагадваюць нешта накшталт рэлігійнага культу, дзе ёсць месца догмам, бо чым, як не догмай, з’яўляецца вера ва ўсемагутнасць розуму? З другога боку, чалавек, што згаладаўся па глыбіні, хапаецца за любы праяў рэлігійнасці – найчасцей знешні, – робячы з яго падмурак сваёй веры. Такім чынам, Уваскрасенне Езуса можа пераўтварыцца ў фестываль Велікоднай Свянцонкі, а таямніцу “Слова, якое сталася Целам” заменіць мімімішнасць авечак і пастушкоў з шопкі.
Здаровую мяжу ў пытаннях розуму і веры мне асабіста дапамаглі знайсці дзве асобы: святы Ян Павел ІІ і пакуль што яшчэ не святы (але ўсё можа здарыцца) мой айцец – катэхіст з сярэдняй школы. Першы – праз фенаменальную (гучны прыметнік у гэтай сітуацыі цалкам апраўданы) энцыкліку “Fides et ratio” (“Вера і розум”), дзе пацвярджае “глыбокую і неразрыўную еднасць паміж пазнаннем розумам і пазнаннем веры” (п.16). Другі ж – праз выказванне, якое надоўга ўбілася мне ў памяць: “змагацца са злом і ісці да дабра можна або шляхам малітвы, або дарогай пошуку праўды”.
Няма супярэчнасцей і змагання паміж розумам і верай, піша св. Ян Павел ІІ, аналізуючы Стары Запавет. Толькі дзеля таго, каб пазнаць Божую праўду, прапануе нам – прыкладам вандруючых праз пустыню ізраільцянаў – трымацца трох прынцыпаў, а менавіта:
1) прызнаць факт, што чалавечы розум увесь час вандруе на шляху пазнання праўды;
2) згадзіцца на пакору розуму ў адносінах да яе, у якасці супрацьвагі да пыхі, што любое пазнанне хацела б прыпісаць на ўласны кошт;
3) прыняць становішча “боязі Божай” – пры-знання перавагі Бога і Яго любові ў стасунку да навакольнага свету.
Свядомасць, што існуе глыбокая і непарыўная еднасць паміж рацыянальным пазнаннем, прага якога, дзякуючы дару розуму, з’яўляецца агульнай рысай усіх людзей, і пазнаннем веры, адрознівала біблійнага “чалавека веры” ад іа-нійскага філосафа ці егіпецкага мудраца, піша Папа. І сапраўды, першыя спрабавалі спасцігнуць свет і яго з’явы праз абстракцыю і сістэмы, у час, калі сярэднестатыстычны збаўлены ізраільцянін успрымаў свет і ўсё, што ў ім адбываецца, гісторыю свайго народу і выпрабаванні ўласнага жыцця ў ключы розуму праз прызму веры.
Мой сабрат, святы Банавентура, быў даволі арыгінальны як на сярэднявечнага філосафа, бо задоўга да св. Яна Паўла ІІ пры-трымліваўся такой жа інтуіцыі. У сваіх разважаннях пра Бога яднаў прынцып св. Аўгустына “credo ut intelligam” (“павер, каб зразумець” – даволі папулярны, між іншым, сярод душпастыраў) з перакананнямі геніяльнага язычніка Арыстоцеля аб тым, што працэс пазнавання Бога належыць пачаць ад працэсу пазнання сусвету так, каб праз адзінкавыя існаванні і іх іерархію дайсці да Абсалюту. У сваім сярэднявечным бэстсэлеры “Itinerarium mentis ad Deum” (Дарога душы да Бога) Банавентура, узброіўшыся філасофскім і багаслоўскім інструментарыем, з досведам старога гіда-правадніка распісаў дакладны маршрут, на якім кожны можа спаткаць Найвышэйшага. Пачынаючы ад навакольнага свету, які нясе на сабе Божыя сляды, так як твор мае на сабе адбітак творцы, праз адкрыццё Бога ў нас саміх (бо мы ж на “вобраз і падабенства”) кожны з нас ідзе гэтым маршрутам да непасрэднага з Ім спаткання і еднасці.
Ці патрэбны ў гэтай вандроўцы інтэлект? Безумоўна, іначай мы б хадзілі ўвесь час узад-уперад па невядомых (або старых, але непазнаных) сцежках. Ці з’яўляецца ён дарогай, на якой зможаш спаткацца з Богам? Хутчэй, ліхтаром, які не дазволіць з гэтай дарогі сысці, лаўкай, бы тыя ў музеі, сеўшы на якую зможаш, не перашкаджаючы іншым, разгля-дзець усе дэталі, якія Творца змясціў на сваёй карціне.
а. Яўген ГОЛУБ, OFMConv
ИЗ КАТЕХИЗИСА КАТОЛИЧЕСКОЙ ЦЕРКВИ
Религиозная социальная обязанность и право религиозной свободы
2104
«Все люди должны искать истину, в особенности в том, что касается Бога и Его Церкви; а познав ее – принять ее и быть ей верными». Этот долг проистекает из самой природы человека. Он не противоречит «искреннему уважению» к разным религиям, «которые часто проливают луч правды, освещающей всех людей», ни требованию любви, настаивающему на том, чтобы христиане «вели себя с любовью, благоразумием и терпением по отношению к людям, пребывающим в неведении относительно веры».
2105
«Долг оказывать Богу настоящее поклонение касается человека и в плане индивидуальном, и в плане социальном. Это «традиционное католическое учение о моральном долге человека и общества по отношению к истинной религии и единой Христовой Церкви». Беспрерывно проповедуя людям Евангелие, Церковь трудится для того, чтобы они могли «образовывать в христианском духе мышление и нравы, законы и структуры общества, в котором они живут» (…) «.