Пра яе я пачула выпадкова. Ці не? Можа, Бог спецыяльна зрабіў мне такі цудоўны падарунак – сустрэчу, якая засталася са мной назаўсёды.
Неяк падчас размовы з тагачасным пробашчам Гудагайскага касцёла Адведзінаў Найсвяцейшай Панны Марыі айцом Бэрнардам Радзікам, OCD пачула з яго вуснаў даволі дзіўную фразу: “Наша парафія маленькая, а зрабіць хочацца так шмат… Молімся, шукаем Найвышэйшай падтрымкі. А калі нешта не атрымліваецца, тады… Ёсць у мястэчку адна жанчына – яе Бог заўсёды выслухоўвае. Просім яе памаліцца ў патрэбнай інтэнцыі – і ўсё вырашаецца само сабой”.
Хто гэта такі, я тады пасаромелася распытацца. Хаця і вельмі карцела – такі шанс з дапамогай чыесьці малітвы вырашыць свае праблемы! Нейкі час інфармацыя круцілася ў галаве, а потым пад гнётам новых сустрэч і размоў прыхавалася некуды ў закуток падкоркі. Каб аднойчы ўсплыць…
У той дзень я размаўляла з Дзімкаю, маладзенькім манахам-кармялітам, і, ужо развітваючыся, мне раптам узгадаліся словы айца Бэрнарда пра тую таямнічую жанчыну. Толькі вось як распытацца? Як растлумачыць, каго я хачу знайсці? Не паспела я прамямліць нешта не вельмі зразумелае, як Дзімка заўсміхаўся – ад вуха да вуха:
– Гэта сястра Юзя! Жыве вунь у тым цагляным доме. Ля самага касцёла. Яе малітвы сапраўды заўсёды даходзяць да Неба. Я і сам… Месяц таму… Перад чарговай сесіяй – хіба можна было да яе падрыхтавацца, калі ў касцёле такі грандыёзны рамонт ідзе?.. Словам, прыйшоў да Юзі: “Выручай, сястра. Толькі на цябе і надзея”. Яна памалілася. І што вы думаеце – вярнуўся з Кракава без аніводнага “хваста”!
– Сястра Юзя ўсё жыццё пры нашым касцёле, – працягваў кармяліт. – Апякунка. Прыбірала тут заўсёды, кветкі расстаўляла, ксяндзам дапамагала. Пакуль магла. Пакуль зусім ні расхварэлася. І ведаеце што – ніхто з нас нават не падазраваў, што яна – таксама манахіня. Дамініканка. Неяк абсалютна выпадкова ўсплыло ў размове. І нават манаскі строй мае – агульнымі ўгаворамі прымусілі яе ўбрацца. Сфатаграфавалі нават на памяць…
…І вось я іду да цаглянага белага доміка, вокны якога гля-дзяць ці то на храм, ці то на могілкі ля яго. А ў галаве рояцца думкі: гэтага трэба папрасіць, і гэтага, а яшчэ і пра вось гэтае не забыць… Хоць ты спіс складай… Ох, колькі мне ўсяго Бог яшчэ пакуль не “дадаў”!
Ганак з цэментнай падлогай, адпаліраваная гадамі кранання клямка ўваходных дзвярэй… “Добры дзень”, – стараюся адкарэкціраваць зрок у цёмным пасля вулічнага святла пакоі. Насустрач мне спрабуе падняцца з лаўкі жанчына на кавёлах. Урэшце, хоць і з цяжкасцю, ёй гэта ўдаецца. Жанчына робіць некалькі пакутлівых крокаў мне насустрач, і твар яе, трапіўшы ў падаючы з вакна сноп сонечных промняў, высвятляецца…
Такія твары жывуць хіба што на абразах. Незямныя ў сваім абсалютным прыняцці ўсяго існага. Прасветленыя той асаблівай радасцю, якая даруецца абраным…
Яна – родам з Ашмяншчыны. Нарадзілася здаровенькай прыгожай дзяўчынкай, але ў пяцігадовым узросце ўпала з воза і зламала сабе ножку ў клубе. Цяпер такое можна вылечыць, а тады (бацькі вазілі Юзю ад доктара да доктара) дапамагчы ёй ніхто не змог – на ўсё жыццё дзяўчынка засталася калекай.
З гадамі яна навучылася кравецкай справе, але, хаця і працавала шмат, зарабляла мізэр – за сваю работу Юзя брала па прынцыпу “хто колькі дасць”. Давалі, як правіла, мала.
Галоўнай радасцю дзяўчыны быў касцёл – менавіта ў яго сценах яна адчувала сябе на сваім месцы. Наведвала храм кожны дзень. Калі касцёл у Ашмянах зачынілі, стала разам са сваёй маці прыязджаць у мястэчка Гудагай. І аднойчы засталася тут назаўсёды – ксёндз Вайцяхоўскі прапанаваў ёй стаць памочніцай старой манахіні-дамініканцы, якая тады “спшонтала” гудагайскі касцёл. Юзя з радасцю згадзілася…
“Сястрыца”… Я не ведаю, як яна звярталася да мужчын – усе жанчыны былі для Юзі сястрыцамі. Яе вочы ўспыхвалі такой сілы радасцю, калі дзверы дома нехта прачыняў, што станавілася сорамна перад самой сабой – няўжо цяжка лішні раз выбрацца ў Гудагай?! Мы з маёй сястрой прыязджалі да яе звычайна на вялікія святы – на Каляды або на Вялікдзень. Прывозіла нейкія гасцінцы. У асноўным прадукты (пенсія Юзі таксама была мізэрная). “Навошта, сястрыцы? – усміхалася яна. – У мяне ўсё ёсць”. І кожны раз выграбала з шафкі свае немудрагелістыя прыпасы: пачку гарбаты, торцік, якім яе пачаставалі на свята браты-кармяліты, кругляш самаробнага масла (знаёмая з суседняй вёскі прынесла), кавалачак каўбасы… Да слёз крыўдзілася, калі мы адмаўляліся браць яе падарункі…
Цяпер вось прыйшло ўсведамленне: мы (і не толькі мы) прывозілі Юзі нашы пачастункі з няхай сабе і неўсвядомленым, але крыху самадавольным пачуццём, што робім добрую справу – дапамагаем таму, каму цяжка, а яна з уласцівай ёй мудрасцю арганізоўвала ўсё так, што ўсе мы, яе дабраахвотныя “памагатыя”, проста абменьваліся паміж сабою сваімі паднашэннямі…
Да сваіх пакутаў сястра Юзя ставілася, як і да ўсяго астатняга, – прымала без ваганняў. Калі і расказвала пра іх, то заўсёды з усмешкай. І так усё ўмела павярнуць, што выходзіла шчаслівай. “У такім добрым месцы жыву – побач касцёлік! Каб жыла далей – хіба ж дайшла б?”.
На пераадоленне пяцідзесяці метраў, якія аддзялялі яе дом ад касцёла, Юзя затрачвала гадзіну. Падала, падымалася, зноў падала. Адпачывала, абапёршыся на свае кавёлы, зноў тупала непаслухмянымі балючымі нагамі. “Нічога, – усміхалася яна. – На вуліцы падаць можна. Галоўнае, у касцёле не паваліцца – людзей ад малітвы адцягну. Мне б толькі да лаўкі дайсці – нашы ойчанькі такія добрыя, што камунію прыносяць мне да месца, дзе сяджу”.
Асабліва пакутвала сястра Юзя ў марозныя зімы – яе рукі і ногі пакрываліся язвамі, пера-твараліся ў адзін аголены нерв, любое дакрананне да якога вы-клікала пякельны боль. З-за гэтага ёй давялося збыць сваіх курачак. Юзя з гэтай нагоды вельмі перажывала – не стала яечак, якімі яна адорвала ўсіх, хто да яе заглядваў…
Потым стаў прападаць зрок. Паклалі ў бальніцу. “Як справы?” – на чарговым абходзе запыталася ў яе ўрач. “Добра, сястрыца доктар. Малюся і за вас, і за мядсёстраў, і за санітарачак, і за ўсіх, хто ў шпіталі ляжыць…” “Вам, бабка, за сябе маліцца трэба – у вас глаўкома, вы хутка сляпой можаце стаць”. “От, – ўсміхалася ў адказ Юзя. – Што Бог дасць!”.
–Такія тут у бальніцы залатыя людзі, – расказвала мне яна. – Убачылі, як я аднойчы на ка-лідоры ўпала, цяпер есці мне прыносяць у палату. Як мне ім аддзячыць?
Яна слабела. І ўсё часцей стала класціся ў бальніцу. Першая скарга, якую я ад яе пачула, была: “Так мне сорамна – стану маліцца і… засну. Няёмка перад Божанькай”.
Апошні раз я была ў яе вясной. А потым кругаверць летніх падарожжаў зацягнула ў сваю сетку. “Нічога, – супакоіла я сябе, калі познім снежаньскім вечарам Юзя ўзгадалася мне. – Праз пару дзён Каляды – вось і наведаю сястрыцу”.
Літаральна назаўтра мне патэлефанавалі: сястра Юзя памерла.
…Дзіўна, але яе твар застаўся непадуладным смерці – і ў труне Юзя ўсміхалася сваёй прасветленай усмешкай. Нібы благаслаўляла ўсіх, хто прыйшоў з ёю развітацца. Апранута была ў белае – Хрыстова нявеста. Толькі на галаве паверх снежнай хусты была накінута вялікая чорная. Хворая ножка не змагла распраміцца і пасля смерці.
З жаночага кляштара, у якім сястрыца правяла апошнія месяцы свайго жыцця, яе труну перанеслі ў касцёл. Памінальную святую Імшу служылі шэсць ксяндзоў. Спецыяльна на пахаванне прыехалі айцы Бэрнард і Раман з Нарачы, айцец Здзіслаў Пікула з Варнян. Сабраліся кармяліты і кармелітанкі, з Вільні прыехалі сёстры-дамініканкі…
– Яна была апякункай і захавальніцай Гудагайскага касцёла, – сказаў айцец Бэрнард. – Пакуль магла, усе свае сілы аддавала храму – кожная яго дошчачка, кожны абраз памятаюць дотык яе рук. Яе клопат аблягчаў працу ксяндзоў Адама Вайцяхоўскага і Алёйзы Тамковіча. Калі мы, кармяліты, пасля больш як ста гадоў адсутнасці вярну-ліся ў Гудагай, нас прыняла таксама сястра Юзя.
– На споведзі, цяпер я магу расказаць, – гэта ўжо словы айца Казіміра, – Юзэфа прызналася мне, што перажывае, ці правільна моліцца. “А як ты гэта робіш?” – спытаўся я. “Прамоўлю ўсе малітвы, якія ведаю, адчытаю літаніі. А потым размаўляю – спачатку з анёламі, якія (я ведаю, я амаль іх бачу) ёсць у маёй хатцы, потым з кім-небудзь са святых. Тады – з Маці Божай, а пасля – з Езусам”. “Хіба можа быць лепшай малітва?!” – адказаў я тады ёй.
– Сваіх абраных Бог вызначае, – сказаў айцец Бэрнард. – Вось і сястру Юзю ён забраў у дзень, калі мы ўслаўляем яе патрона – Юзэфа. Напярэдадні аднаго з самых вялікіх свят. Я ўпэўнены, што наша сястрыца ўжо стаіць перад Божым тронам, і што Ражаство яна сустрэне ў нябеснай сям’і святых. Яна сама святая. Кожны з вас не раз прыходзіў са сваімі бедамі да Юзі, шукаў і знаходзіў яе заступніцтва. Па сутнасці, яна і была заступніцай. Нашай. Усёй парафіі. А можа, і больш… Не забывайце яе, прыходзьце на магілу, маліцеся – сястра выслухае вашы просьбы і пасля смерці. І выканае іх яшчэ з большай лёгкасцю – цяпер яна побач з Богам…
Дрыготкі адбітак палаючых ля труны свечак вільгатнее ў маіх вачах. “Прабач, сястрыца, за няпамяць”. Нехта кранае мяне за левае плячо – лёгенька, пяшчотна, падбадзёрваюча. Адварочваюся: побач – нікога…
Яе пахавалі адразу за касцёлам. У першым радзе. Свежы холмік зямлі заставілі вянкамі і штучнымі кветкамі. “Жывыя кветкі ставіць не трэба, – перамаўляліся паміж сабою гудагайскія жанчыны. – Занясём іх у касцёл. Да Езунькі, як казала сястра Юзя. Кожную кветачку прыносіла яна да алтара. Гэтыя будуць апошнімі. Ад яе.”
Ганна ЧАКУР
Фота Карнэлія КОНСЭКА
і з архіва Гудагайскай парафіі.