Жыццё сцірае факты, аднак успамінамі заўсёды вяртаемся да таго, што было першым і важным… Наш дом у вёсцы Дуброўшчына быў на тры гаспадары, на тры дымы, як казалі і лічылі даўней. Апрача яго, у вёсцы было яшчэ пяць хат, але прыдарожны крыж стаяў каля нашай, між трохсотгадовых ліпаў…
Дух маёй вёскі
Здымак зроблены ў 1957 г.
Раніцою сонца заглядала ў маё акно. Так было летам. А восенню і зімою неба на ўсхо-дзе пачынала святлець і чырванець даволі позна. Так сонейка азначала сваё прабуджэнне і як бы паволі, але ўпэўнена праганяла цемру. За акном, за дарогаю па-над заросшай сажалкай велічна выплываў ярка-чырвоны шар, усміхаючыся, накіроўваў на наш дом свае прамяні. Цень ад крыжа даходзіла амаль да нашага дому. Пад акном звычайна ўжо шчабяталі ў бэзе птушкі, падляталі да яблынькі, правяраючы кармушку. Калі быў мароз, і сінічкі, і вераб’і, і снігіры ціснуліся да сцен хаты – тут было цяплей… Відаць, разумелі, што чалавек не дазволіць ім замерзнуць, або застацца галоднымі. Падмацаваўшыся, не адляталі далёка – кружылі каля крыжа, часам сядалі на перакладзіну, як бы аб нечым размаўляючы з Езусам на крыжы.
Мне не перашкаджала, што мама ўжо распаліла ў печы і тупала каля яе, а тата ціхенька напяваў: Kiedy ranne wstaja zorze,Tobie ziemia,Tobie morze,Tobie spiewa zywiol wszelki, Badz pochwalon, Boze wielki… Бацькі, баючыся абудзіць мяне, у паўголасу радзіліся, што трэба зрабіць каля дому, бо посля чакаў іх дзень працы ў калгасе. Сквірчэлі смачна скваркі з яечняю на патэльні, мама ўжо накрывала на стол, вяртаўся тата з хлява, напаіўшы жывёлу. Праз паўсон чула шургат табурэткі па падлозе: значыць, тата і брат ужо ўкленчылі перад абразамі, з-за занавескі выглянула мама і, як заўсёды, па-клікала: Do pacierza! І ўсе разам пачыналі маліцца.
Здымак зроблены ў 1960 г.
Звычайна ў школу мы выходзілі праз паўгадзіны пасля снедання і я магла сабе дазволіць пасядзець каля акна, бо як раз тады пачынаўся рух: ехалі трактары ці на поле, ці на кароўнікі, людзі ішлі на працу. Але не гэта цікавіла мяне. Кожны, хто праходзіў каля крыжа, на момант прыпыняўся, узносіў узрок на Езуса, рабіў знак крыжа альбо проста прыпадымаў шапку… Разумееце? Кожны! Трактары ці грузавікі, з’язджаючы з горкі, прытармажвалі пры самым крыжы… І адразу ж пачыналі набіраць хуткасць. Найбольш шуму было ад гусенічнага трактара, бо ён неяк ціхенька сунуўся з горкі, але каля крыжа выдаваў такі рык, на Божую хвалу, што я заўсёды ўздрыгвала, а ён зноў сунуўся далей. Адным словам, кожны з гэтых людзей на пачатку дня аддаў хвалу Творцы. Было такое ўражанне, што Хрыстус да кожнага ўсміхнуўся, кожнага паблагаславіў, кожнаму ціхенька шапнуў: Не хвалюйся, чалавеча, ты ж паклікаў Мяне, ты разлічваеш на Мяне, будзь спакойны, дапамагу! “Падслухаўшы і падгледзеўшы” гэта ўсё, я схоплівала свой партфель, каля крыжа віталася з Езусам і бегла далей даганяць сваіх суседзяў-школьнікаў..
З Богам і са знакам крыжа пачынаўся кожны новы дзень. Такім быў дух маёй вёскі.
Дзень для Пана
Усё жыццё я адчуваю гонар за сваю маленькую вёску. Справа ў тым, што на працу ў брыгадзе ў нядзелю не хадзіў ніхто. Аб гэтым нават не было і мовы. Ні мае бацькі, ні сям’я майго роднага дзядзькі, ні цёткі, нават уся брыгада – а гэта цэлых восем вёсак, меншых і большых – не працавалі не толькі ў калгасе, але і на сваіх падворках. Дагэтуль дзіўлюся маім блізкім і сусе-дзям, што не было ніякіх канфліктаў, скандалаў з уладамі, што ўсе тлумачэнні, рашэнні прымаліся нават з гумарам. Проста было сказана брыгадзіру, што нядзеля – гэта дзень святы, дзень для Бога, таму на працы нікога не будзе, бо раніцою едзем на святую Імшу, да касцёла. Відаць, мелі нашыя бацькі вялікую ласку ў Пана, калі так маглі паставіць справы.
Я была самай малодшай і мяне часта пакідалі дома, бо адставала, не магла на ровары ўгнацца за старэйшымі. Моўчкі праводзіла іх кожны раз, ціхенька сабе паплаквала часам і сядала пад крыжам. Яшчэ і цяпер з дваюраднымі сёстрамі Люсяй і Галінай успамінаем нашых татаў, як яны і ў вялікія святы, выпадаючыя на буднія дні, не ішлі на працу. Тады ў калгасе звычайна пыталіся: “Ага, чамусьці няма “святых”… Можа хто ведае з вас, якое сёння свята?”.
Працавалі нашыя сем’і старанна. Мой тата нават быў назначаны брыгадзірам. Пратрымаўся два гады. Меў аса-бістага каня, калёсы і сані. А чаму “пратрымаўся”? Быў вельмі адказны, дакладны ў працы, але Божыя загады заўсёды былі на першым месцы. Кожную нядзельку тата запрагаў каня, сабіраў усіх, хто змясціўся на возе, і ў святочным адзенні праз усе вёскі разам ехалі да касцёла. Мясцовая ўлада рабіла заўвагі, папярэ-джвала, але без вынікаў. Праз два гады, аднак, знялі з брыгадзіра, бо ў савецкай дзяржаве так працягвацца не магло, каб “тэхніка “ (гэта зн.конь) выкарыстоўваўся не па назначэнні.
Чытаць я навучылася вельмі рана, у пяць год я ўжо добра ведала катэхізм, а размовы пра Езуса і анёлаў маглі быць бясконцымі. І тата, і мама цярпліва займаліся са мною. У шэсць год у Лынтупскім касцёле я ўжо здала экзамен да Першай Камуніі, але ксёндз адлажыў споведзь на год, прызнаўшы мяне яшчэ маленькай для такога паважнага кроку. І Першая Камунія была ў мяне ў 1965 годзе ў Свенцянах (цяпер Швенчёніс), дзе я зноў упэўнена адказала на ўсе пытанні, дзе не ў белай – на тую ўрачыстасць мая мама, прафесійная швачка, пашыла мне ружовую сукенку – прыняла Пана Езуса.
“І ты прабач мне…”
Вельмі шаную і захоўваю ў сваёй памяці моманты пры-мірэння маіх бацькоў пасля розных непаразуменняў і канфліктаў. Усё звычайна вырашалася перад вячэрняй малітвай са словамі: “Трэба ж старацца жыць у згодзе… Як заўтра станем перад Езусам, што Яму скажам… Што не выканалі Яго наказу прабачаць адзін аднаму… І далей было: “Прабач мне…”. “І ты прабач мне”. Так заканчваўся дзень. Нам, дзецям, да самае цемры, часам, дазвалялася пабегаць на вуліцы. Кожны раз, прабягаючы каля крыжа, жагналіся, віталіся з Езусам, за-прашаючы ў свае гульні і радасці. Як жа ж без Яго?
Калі хто з нас збіраўся ў ня-дзелю да споведзі, абходзіў усіх жыхароў нашага вялікага дома са словамі: “Я заўтра да споведзі, прабач мне, калі што не так…”. Дзеці, звычайна, яшчэ цалавалі старэйшым іх спрацаваныя рукі. Як жа не будзеш шанаваць сваіх бацькоў, ведаючы, як і яны шанавалі адзін другога. Найпрыгажэйшым момантам была хвіліна перапрашэння і падзякі таты і мамы перад накрытым вігілійным сталом і ўпрыгожанай ёлкай. “Вось яшчэ пражылі адзін год, дзякуй Богу; прабач мне за тое, што часам гневаўся на цябе. Дзякуй Богу і табе за тое, што ты ёсць у маім жыцці”, – казаў адразу тата, пасля мама. А потым разам паварочваліся да мяне і брата: “Дзякуй Богу за нашых дзяцей!”. І толькі потым ламаліся аплаткам і выказвалі адзін другому пажаданні. Аж да свята Маці Божай Грамнічнай збіраліся вечарамі паспяваць калядкі.Такі гэты быў радасны час, поўны адчування неба.
Крыху інакш перажываўся Вялікі Пост. Па-першае, больш скромнай была яда, мяса і скваркі – толькі ў нядзельку. Па-другое, калі з-за непагоды заставаліся дома (зімы былі суровыя, не такія, як цяпер!), збіраліся разам і дарослыя, і дзеці пачытаць Св. Пісанне і спявалі велікапосныя песні. У такой атмасферы, бачачы рэалістычны аптымізм бацькоў (не фанатызм!), мы ўзрасталі і мужнелі. А яны дзяліліся з намі верай, вучылі, што без цяжкасцей і крыжа жыццё не прайсці, але з Хрыстом можам змяняць гэты свет, толькі трэба Яму даверыцца.
Крыж не ўпадзе ніколі
…Пасля многіх гадоў барацьбы “ваяўнічага атэізму” з рэлігіяй прыдарожны крыж захаваўся толькі ў нашай вёсцы на многія кіламетры навокал. Здавалася б, ён – вечны. Але з часам дрэва пачало падгніваць і нават дадатковыя апоры не дапамагалі. Два браты, мой тата і дзядзька Валерый, думалі і радзіліся не адзін дзень. Ну, а мы ўсе маліліся і прасілі Бога, каб натхніў нашых бацькоў якой-небудзь арыгінальнай ідэяй.
І аднойчы ў нядзелю, яшчэ на досвітку, нашыя таты паехалі, як даведаліся мы пасля, на Літву, у Свенцяны. Там былі на святой Імшы, потым наведаліся ў кузню, што каля трасы на Вільню.
Каваль доўга не згаджаўся рабіць крыж з металу, але яго пераканалі, што “на могілках многа пахаваных родных, і крыж патрэбен для увекавечання іх памяці”.
Праз тыдзень, зноў жа ў вялікай таямніцы, ноччу, крыж прывезлі і адразу ўмуравалі, паставіўшы яго на тым самым месцы.
Гэта было вясною 1973 года. На працягу некалькі тыдняў мы, малодшыя, вартавалі крыж днём, а дарослыя – ноччу. Але, відаць, у дарослых было столькі ўпэўненасці і рашучасці ў тварах, што ніхто з ўладаў не адважыўся скамандаваць, каб крыж зліквідавалі, а толькі, праязджаючы праз вёску, адварочвалі позірк у другі бок. А мы, жыхары невялікай вёсачкі, моцна цешыліся новым крыжам, штодня віталіся з Езусам і былі ўпэўненыя, што гэты крыж не ўпадзе ніколі.
…Зараз 2020 год. Толькі тры хаты засталіся ў нашай вёсцы, але ў наваколлі называюць яе “неўміручай” Дуброўшчынай, бо ў нядзелю заўсёды хтосьці з яе жыхароў ёсць на святой Імшы ў Камайскім парафіяльным касцёле. Праз вёску цяпер меншы рух. Але, калі хто прытармажвае каля крыжа, думаю часам, што проста хоча паглядзець на наш вялікі дом. А на самой справе… Хтосьці прыпадымае шапку ля крыжа, хтосьці ўзносіць свой позірк на Езуса, стаіць моўчкі… Потым машына зноў набірае хуткасць і імчыцца, несучы Божае благаслаўленне з крыжа, які надае сэнс жыццю.
Ядвіга ШЧУЧКО.
Віцебская вобласць.
Фота Карнэлія КОНСЭКА, SVD
і з архіва сям’і Шчучко