…Ці можаце паверыць, што сталага ўзросту пабожны чалавек, знаходзячыся на могілках, можа сказаць пра сябе: “Я тут адпачываю”? А паверце! І аўтар гэтых радкоў многа разоў лавіла сябе на думцы: сапраўдны супакой душы прыходзіць тут, на могілках, калі ўглядаешся ў знаёмыя імёны і прозвішчы, якія яшчэ нядаўна былі побач з табою… Так, смерць падзяліла нашае былое агульнае з імі жыццё-быццё… Але адкуль пачуццё супакою ў месцы, дзе пралілося мора слёз? Хіба ад крыжа, што ўзвышаецца над кожным спачылым, падагульняючы яго зямны лёс і даючы знак на жыццё вечнае?
Пакутніцкая зямля 
Кальварыя на каталіцкіх могілках, што знаходзяцца адразу за касцёлам Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў Налібаках, – зараз самае высокае месца ў ваколіцы. Вузенькая сцежка ад храма вядзе да яе праз старыя могілкі, як вяла на Галгофу крыжовая дарога Езуса Хрыста. Тут Крыжовай дарогі пакуль няма, але яна ўжо ствараецца і абавязкова будзе, таму што ў сэрцы парафіі жыве моцная вера ў збаўчую ахвяру Езуса Хрыста, якую прыняў на крыжы.
– Ідэя аб стварэнні Кальварыі, – расказвае пробашч парафіі ксёндз-канонік Мар’ян Шэршань, – з’явілася не спантанна. Душпастырскае служэнне нясу тут з 1990 года. Добра ведаю сем’і парафіянаў, не адзін раз слухаў гісторыі іх жыццяў. І чаго толькі ні было ў тых гісторыях – і скаргі, і роспач, і бясконцая падзяка Богу за што-дзённае ўратаванне… Многа расказвалі, асабліва старэйшыя, як жылося раней, ва ўмовах, калі вера забаранялася, пераследавалася. І я заўсёды адчуваў, па-першае, што людзі прагнуць Бога, па-другое, што тыя трагедыі, якія здарыліся ў гэтых мясцінах і ў лёсах іх насельнікаў у розныя перыяды гісторыі, асабліва падчас Другой сусветнай вайны, з памяці жывых не сцерліся, не ўсе людскія раны загаіліся і што Налібаччына наогул – пакутніцкая зямля, палітая потам і крывёю продкаў.
…Слухаю пробашча кс. Мар’яна, а сама ўсё яшчэ пад уражаннем сустрэчы з 92-гадовым Вацлавам Кавалеўскім, з якім толькі што расталіся ў вёсцы Кляцішча. Зноў бачу, як дрыжыць кожная жылка на ягоным твары і напаўняюцца вочы слязьмі – памяць вяртае драматычныя па-дзеі 1943 года: “Сорак трэці быў самы страшны. 8 мая партызаны забілі больш за сотню мірных жыхароў Налібакаў. У канцы лета пацярпелі ад немцаў… Наша сям’я жыла ў Рудні Налібоцкай. Немцы сказалі, каб 6 жніўня жыхары сабраліся ў адным месцы, узяўшы з сабою неабходнае. Тата запрог каня, на воз палажылі два пуды мукі, пасадзілі чацвёра дзяцей (я быў старэйшы, 16 гадоў), да драбінаў прывязалі карову, і даўжэразны абоз з людзьмі і грузам пацягнуўся ў бок Стаўбцоў. Аглянуліся – і жанчыны загаласілі: спякотным белым днём наша вёска гарэла. Гарэлі і Янкавічы, і Церабейна… Каня і карову ў Стаўбцах ад нас забралі, а самых усадзілі на цягнік; сказалі, у Германію, але пасля наша сям’я апынулася ва Францыі. Зведалі голад, многа разоў глядзеў я ў вочы смерці, але ва ўсякім месцы Бог нас бараніў. У чэрвені 1945 года вярнуліся на радзіму, дзякаваць Богу, і сёння жыву. 10 гадоў быў касцельным. Сёння не магу да касцёла сам даехаць – малюся каля крыжа ў сваім двары, але ведаю, што зрабілі Кальварыю. Гэта, напэўна, Пану Богу падабаецца».
– Я падумаў, – працягваў далей ксёндз пробашч, – што стварэнне Кальварыі будзе знакам памяці аб вялікіх людскіх стратах, якія панеслі Налібакі ад ваюючых бакоў, а таксама аб расстраляных у 1943 годзе ксяндзах – Юзафу Байка і Юзафу Барадыну, а крыж на мясцовай Галгофе будзе сімвалам яднання: зямлі – з небам, людзей – з Богам, жывых – з тымі, хто папярэдзіў нас на дарозе да вечнасці…
Ружанец
Яшчэ ксёндз-пробашч палічыў, што Кальварыя адметным спосабам павінна абавязкова ўвасабляць у сабе сэнс Ружанца, таму што менавіта дзякуючы Ружанцу наша вера захавалася. Сваімі думкамі падзяліўся з парафіянамі, гэта было тры гады таму, і яны падтрымалі, пачалі выказваць свае прапановы, збіраць сродкі. Вялікую пад-трымку – ад ідэі да канчатковай яе рэалізацыі – аказаў сельскі выканаўчы камітэт і яго старшыня Аляксандр Пілінкевіч – дбайны гаспадар і адмысловы кіраўнік мястэчка. Непасрэднымі працамі занялася сям’я Мазуноў – Фелікс і Ганна. Фелікс прадумаў і выканаў макет, узгадніў яго з пробашчам, мясцовымі ўладамі. Калі пачалі рыхтаваць пляцоўку, звозіць пясок, камяні – спатрэбіліся рукі старэйшага ўнука Арцёма, зяцёў Аляксандра і Віталіка. Актыўна працавалі таксама вадзіцелі Генадзь Юргель і светлай памяці Анатоль Чэнка.
…І вось яна – Кальварыя, рукатворная гара, якая вырасла за год з паловаю ў гонар тых, хто, напэўна, даўно ўжо ў нябёсах. Даволі значных памераў (12 м у вышыню, прыкладна 10 м у радыусе) “копішча” з усіх бакоў вымашчана камянямі, якія звозілі з усяе акругі. Па акружнасці, на роўнаўдаленых адлегласцях, 15 умураваных каплічак. Выява кожнай з іх прысвечана канкрэтнай Таямніцы Ружанца – малітвы, якая спалучана з роздумам пра падзеі з жыцця Езуса і Панны Марыі. Яны – быццам старонкі Святога Пісання: “Звеставанне Найсвяцейшай Панне Марыі”, “Адведзіны Паннай Марыяй святой Аліжбеты”, “Нараджэнне Езуса Хрыста”… Таямніцы 
радасныя, святла, хвалебныя… Колькі разоў прачытаныя, але ці да канца асэнсаваныя?..
Дарэчы, кожная каплічка мае свайго ахвярадаўцу, і сярод іх – імёны пляменніцы, а таксама дзвюх настаўніц ксяндза Мар’яна (з Польшчы), сямей Чыж і Рафальскай з Мінска, самага старэйшага парафіяніна, 105-гадовага Яна Чарняца, праваслаўнага сужэнства Аляксандра і Ніны Пілінкевічаў, Фелікса і Ганны Мазуноў. Фундатарамі кап-лічак-таямніц Ружанца сталі вернікі вёскі Янкавічы, дзеці, унукі і праўнукі Франца Дубіцкага, які клаў камяні на касцёл (будаўніцтва храма пачыналася ў 1933 годзе), іншыя хрысціяне.
Камяні Катэхізіса
… Крыж, што ўзвышаецца на Кальварыі ў Налібаках, бачны здалёк. Прымушае прыцішыць крок, хочацца каля яго пастаяць, падумаць пра бясконцасць, адчуванне якой распаўсюджваецца ад краявіду наўкола… І крыж абяцае нам гэтую бясконцасць, ён – брама да вечнасці, куды імкнемся праз цяжкую працу, няўдачы, памылкі, сумненні, грахі і жаль… Часам шпарка ляцім да яе, а часам ледзь блытаемся па сваёй дарозе жыцця… Штодзённасць стамляе, просім падтрымкі ў Бога і не губляем надзеі, прагнем вышыні, чысціні, неба! У Пана Езуса вучымся 
цярпенню, мужнасці, трываласці, пра якую нагадваюць таямніцы балесныя – “Ма-літва Езуса ў садзе Аліўным”, “Бічаванне Езуса”, “Укаранаванне Езуса цернем”, “Езус нясе крыж на гару Кальварыйскую”, “Укрыжаванне і смерць Езуса”. Яны размешчаны ў каплічках па “дарозе” да велічнага крыжа, якая налічвае сорак ступенек. Па ступеньках паднімаемся ўверх, памятаючы з Евангелля, што сорак дзён Езус правёў у пустыні ў адзіноце, пасце і малітве, рыхтуючы сябе да выканання місіі, дзеля якой прыйшоў на зямлю, а сатана выпрабоўваў яго. Таямніцы Ружанца дапамагаюць нам разважаць жыццё і ахвяру Збаўцы. Для нас сорак ступенек уверх – імгненне, хоць і моцна хвалюючае, але якой колькасці ступенек “адпавядае” нашае жыццё? Што ў ім мы робім не так? І што павінны рабіць, каб крыж на мяжы жыцця і смерці быў нашым вянцом, а не прысудам?
Ведаеце, той, хто быў ці яшчэ будзе на Кальварыі ў Налібаках, сам з лёгкасцю адкажа на гэтае зусім не рытарычнае пытанне. Невыпадкова стварыцелі мясцовай Галгофы каля падножжа яе размясцілі 130 камянёў-напамінкаў. Гэта значыць, на 130 камянях абазначылі самыя важныя “пункты” з навукі Касцёла: асноўныя малітвы, сакрамэнты Касцёла, Запаведзі любові, Дары Духа Святога, сем галоўных грахоў, пяць касцёльных наказаў, найважнейшыя хрысціянскія ўчынкі, учынкі міласэрнасці і г. д., і г. д. Звяртае на сябе ўвагу асабліва вялікі камень – камень Майсея, што нагадвае пра Дзесяць Божых Запаведзей, якія даў яму Бог на гары Сінай… Асэнсаваўшы такі незвычайны каменны “канспект” з навукі Касцёла, вы зробіце выснову: каб дайсці да неба, трэба ўсё гэта ведаць, маліцца і выконваць. Налібаччане трапна назвалі іх камянямі Катэхізіса.
Ушанаванне
І яшчэ пра крыжы. Непадалёку ад камянёў-напамінкаў – кавалак зямлі заняты старымі крыжамі. Стаяць адзін пры другім… І з надпісамі і без надпісаў… З гэтымі крыжамі ў розныя гады адыходзілі з зямнога жыцця налібаччане… Кожны з нас ведае, якімі бываюць лёсы крыжоў. Пэўны час яны стаяць на магілках, пасля ўзвядзення помнікаў некаторыя людзі не ведаюць, што з імі зрабіць, і пакідаюць ці за помнікам, ці збоку, баючыся разабраць яго на дэталі і спаліць… Бывае, што з родных памерлага ўжо нікога і не засталося, каб гэты асноўны хрысціянскі сімвал не пакінуць занядбаным. І зусім жахліва глядзець, калі заімшэлы крыж-дрэўца трухлее ў траве. У Налібаках такія крыжы клапатліва паднялі з зямлі, зняслі ў адно месца і ўшанавалі будаўнікі Кальварыі.
А мы з вамі – ці да канца асэнсавалі крыж? Той, на якім Езус Хрыстус прыняў смерць, каб адкупіць нас?.. І крыж, які сустракае пры ўездзе ў горад, вёску, мястэчка, дзе жывуць руплівыя хрысціяне?.. І той, што носім на шыі і да якога тулімся вуснамі ў хвіліну бяспекі?
– Крыж на мясцовай Кальварыі ўтварае супакой для ўсёй ваколіцы, – заўважыў той, хто казаў пра сябе, што адпачывае тут. І быў гэта Фелікс Мазун, а ён да Кальварыі мае непасрэднае дачыненне.
Раіса СУШКО.
Здымкі Карнэлія КОНСЭКА, SVD.
і з архіва парафіі