Міласэрнасць, якая ёсць бескарыслівым дарам любові да іншага чалавека, будуе і развівае хрысціянскае жыццё, робіць людзей падобнымі да Айца, багатага міласэрнасцю, дазваляе разлівацца па свеце Міласэрнасці самога Бога і з’яўляецца адзіным багаццем чалавека, якое мае вечную вартасць.
Прыгажосць і багацце міласэрнасці, якія існуюць у людскіх адносінах, поўнасцю раскрываюць Новы Запавет.Езус Хрыстус паказвае гэта ў сваім стылі жыцця, цудах і навучанні. У Ім – Уцелаўлёнай Міласэрнасці – хрысціянская міласэрнасць знаходзіць самы дасканалы ўзор, у якім няма межаў і ў якім абдымае кожнага чалавека, нават непрыяцеля. Гэтая міласэрнасць абапіраецца на аб’яўленую праўду, абасноўвае спаўненне вымаганняў справядлівасці, не перакрэслівае яе (нават коштам цярпення і смерці), а затым перакрочвае яе меру, абдорваючы міласэрнасцю. Хрыстус у сваім навучанні ўказвае, што крыніцаю і матывам для людской міласэрнасці з’яўляецца Міласэрнасць Трыадзінага Бога.Так зразумелая міласэрнасць становіцца самой істотай жыцця хрысціян у адносінах паміж людзьмі. Міласэрнасць, якая ёсць бескарыслівым дарам любові да іншага чалавека, будуе і развівае хрысціянскае жыццё, робіць людзей падобнымі да Айца, багатага міласэрнасцю, дазваляе разлівацца па свеце Міласэрнасці самога Бога і з’яўляецца адзіным багаццем чалавека, якое мае вечную вартасць.
Для чаго павінны быць міласэрнымі?
Звернем увагу на тры біблійныя матывы чынення спраў міласэрнасці намі.Першы падводзіць нас да высновы, што праз аказванне міласэрнасці іншым чалавек упадабняецца Богу, Які ёсць міласэрным. Другі матыў абапіраецца на перакананне, што міласэрнасць, аказаная іншаму чалавеку, дае яму давер, і Бог да яго таксама міласэрны. Трэці матыў звязаны з прагненнем Бога, каб чалавек быў сапраўды благаслаўлёным і больш шчаслівым.
1. Аказваючы міласэрнасць, упадабняемся да Міласэрнага Бога
(…) Наследаваць Бога ў Яго Міласэрнасці Хрыстус заклікае непасрэдна, але таксама праз прыпавесці. Непасрэдна словамі: “Будзьце міласэрны, як і Айцец ваш міласэрны” (Лк 6, 36). Хрыстус звяртае ўвагу на Бога, які даў сябе пазнаць у дзеях Ізраэля, на што ўказвае характарыстыка “Айцец ваш”. Тэрмін oiktirmon, які можа прымаць значэнне “міласэрны” і “спагадлівы”, з погляду на найбліжэйшы кантэкст гэтай прыпавесці, актуалізуе сэнс “перакрочваць меру справядлівасці, без пажаданай узнагароды”. Папярэдні верш агучвае гэты прызыў: “Але вы любіце ворагаў вашых, і рабіце дабро, і пазычайце, не чакаючы нічога ўзамен, і бу-дзе ўзнагарода ваша вялікая, і будзеце сынамі Найвышэйшага, бо Ён ласкавы да няўдзячных і да злых” (Лк 6,35). Быць ласкавым да няўдзячных і злых становіцца наследаваннем Айца Нябеснага. (…)
Да наследавання Божай Міласэрнасці заклікае проста і аўтар Ліста да Эфесцаў, пішучы: “Вы ж будзьце адзін да аднаго лагоднымі, міласэрнымі, даруйце адзін аднаму, як і Бог у Хрысце дараваў вам” (Эф 4, 32) (…) Найбліжэйшы кантэкст падказвае, што ў месцы граху, як натуральнай рэакцыі на зло, пазнанае ад іншых людзей, павінна быць звычайная пастава, акрэсленая словам “міласэрнасць”. Раней аўтар піша: “Дзеля таго адкіньце падман, гаварыце праўду кожны свайму бліжняму, бо мы – часткі адзін аднаго. Гневайцеся, але не грашыце, няхай сонца не заходзіць у гневе вашым. Не давайце месца д’яблу. Хто краў, няхай больш не крадзе, лепш няхай працуе, здабываючы сваімі рукамі даброты, каб меў чым дапамагчы патрабуючаму. Усякае ліхое слова няхай не выходзіць з вуснаў вашых, але толькі добрае, дзеля збудавання, каб прынесла ласку тым, хто слухае. Не засмучайце Святога Духу Божага, якім вы пазначаны на дзень адкуплення. Усякая горыч і раздражненне, і гнеў, і крык, і блюзнерства няхай будуць выдалены ад вас разам з усякаю злосцю” (Эф 4, 25-31).
Гэты прызыў да наследавання Бога ў Яго Міласэрнасці знайходзіць сваё пацверджанне ў тым самым Лісце, як своеасаблівае развіццё спецыяльнай характарыстыкі Бога – “багатага ў міласэрнасці” (plousios en eleei): “Бог, будучы багаты на міласэрнасць, у сваёй вялікай любові палюбіў нас, і нас, мёртвых з-за грахоў, ажывіў разам з Хрыстом. Вы збаўлены ласкаю. Ён уваскрасіў і пасадзіў нас на нябёсах у Езусе Хрысце, каб паказаць у наступных вяках нязмернае багацце сваёй ласкі праз дабрыню да нас у Езусе Хрысце. Бо ласкаю вы збаўлены праз веру. І гэта не ад вас, гэта – Божы дар. І не ад учынкаў, каб ніхто не хваліўся. Мы – Яго справа, створаныя ў Езусе Хрысце для добрых учынкаў, якія Бог загадзя падрыхтаваў, каб мы паступалі згодна з імі” (Эф 2, 4-10).
Любоў Бога да “памерлых праз грэх” атрымлівае ў тым фрагменце трайны акцэнт: аказваецца міласэрнасцю, вялікаю і якая звернута цалкам да нас. Хіба чалавек, створаны Богам, багатым на міласэрнасць, для папаўнення прыгатаваных яму дзеянняў, можа, згодна з гэтым, чыніць такія, якія будуць спрэчнымі да міласэрнасці? Гэты астатні тэкст, як і ранейшы, прыведзены намі, указвае на першы матыў для аказвання міласэрнасці ў адносінах да іншых, якім ёсць наследаванне Бога.
2. Чынячы міласэрнасць, спадзяёмся на Божую Міласэрнасць
Другі матыў, які схіляе чалавека да аказвання міласэрнасці, выражае ўмовы: калі хочаш адчуваць Божую Міласэрнасць, будзь міласэрным да іншых. Найбольш дасаднае і адначасова пазітыўнае выражэнне гэтай формулы можна знайсці у адным з макаранізмаў: “Шчаслівыя міласэрныя, бо яны спазнаюць міласэрнасць” (Мц 5, 7). Гэта не адзіны выраз для гэтай формулы, але ў гэтым благаслаўленні няма мовы аб адплаце ў даслоўным значэнні гэтага слова. Нават на выснове таго, што міласэрнасць па сваёй сутнасці перабольшвае справядлівасць, а значыць і падставы якой-небудзь адплаты. Міласэрнасць з’яўляецца дарам, за які немагчыма заплаціць, як і немагчыма заслужыць яго. Аднак усё аб’яўленне схіляе да даверу, а нават упэўненасці ў атрыманні Божай міласэрнасці з боку таго, хто злітуецца над нядоляю іншых, спяшаецца ім дапамагчы і аказвае гатоўнасць да прабачэння. Хоць тэкст благаслаўлення ўжываецца ў аднясенні да міласэрнасці Бога і чалавека тэрмінамі аднолькавымі (eleemon eleeo), аднак існуе пэўная розніца паміж тым, у чым Бог аказвае міласэрнасць чалавеку, і тым, наколькі чалавек у стане быць міласэрным да іншых. Хоць чалавек, у меру сваіх магчымасцей, праз міласэрнасць, упадабняецца Богу, на што звяртае ўвагу св. Гжэгож з Нысы ў сваіх гаміліях да благаславенстваў, кажучы: “Калі які чалавек, будучы міласэрным, становіцца годным Боскага шчасця, то толькі таму, што мае рысы, якія акрэсліваюць самога Бога, – Міласэрны Пан і справядлівы, наш Пан аказвае літасць” (Пс 116, 5).
Найлепшым выясненнем для формулы благаславенства ёсць Евангелле ад Мацвея. У ім знаходзім два тэксты, якія сімптаматычна ўказваюць два спосабы “быцця міласэрным”. Першым з іх называе прабачэнне (гл. Мц 18, 21-35), другім – “прыйсце на дапамогу патрабуючым” (гл. Мц 25, 31-46). Пачынайма з першага.
На пытанне Пятра, ці належыць прабачаць вінаватым аж 7 разоў, Езус адказвае, што належыць 77 разоў (гл. Мц 18, 21-22), аб чым апавядае прыпавесць, звычайна называная “Нелітасцівы даўжнік” (Мц 18, 23-25). Дыс-прапорцыя паміж даўгом “нелітасцівага даўжніка” і яго сабрата, ужываючы моднае сёння слова, – “уражвае”. Калі першы з іх меў доўг ў 10000 талентаў, ці 100 мільёнаў дынараў, то другі – толькі 100 дынараў. Напэўна, першая лічба ёсць гіпербалічная і ўказвае на факт, што доўг гэты аддаць немагчыма. Другая цалкам рэальная, але напэўна ў прапорцыі 1 : 1 000 000. Прынцыпова для прамаўлення гэтай прыпавесці ёсць захаванне даўжніка, якому добры ўладальнік , глыбока ўзрушаны, дараваў неймаверны доўг (Мц 18, 27), калі ён сам, іншаму чалавеку, які належаў да той самай супольнай групы, не толькі не хацеў дараваць наогул невялікага доўгу, але нават не пагадзіўся на перанос тэрміну сплаты (Мц 18, 29). Такая пастава слугі радыкальна змяніла адносіны да яго з боку добрага, да той пары, уладаль-ніка, які проста гаворыць аб прычынах перамены: “Ці ж не належала і табе змілавацца над сабратам тваім, як і Я змілаваўся над табою?” (Мц 18, 33). Прабачэнне доўгу адменена, слуга ацэньваецца з усёй суровасцю (гл. Мц 18, 34). Каб не сумнявацца, Езус дае ключ да раз’яснення гэтай прыпавесці, указваючы: “Так і Айцец Мой Нябесны зробіць вам, калі кожны з вас ад сэрца не даруе брату свайму” (Мц 18, 35). Гэта прапанова становіцца адначасова падсумаваннем усяе размовы адносна жыцця ў супольнасці Касцёла. Можна сказаць: “Прабачэнне і міласэрнасць яднаюць супольнасць, бо з’яўляюцца наследаваннем велікадушнасці Міласэрнага Бога, ад Якога ўсе мы залежныя, а адначасова з’яўляюцца выразам сапраўднай любові да Яго” (Я. Хамерскі).
Другі абшырны тэкст, які ў Евангеллі ад Мацвея паказвае вагу міласэрнасці, мае характар “прароцтва эсхаталагічна-апакаліптычнага, традыцыйна тытулаванага як “Апошні Суд” (пар. Мц 25, 31-46). Канкрэтная фармуліроўка, якая адносіцца да значэння ўчынкаў міласэрнасці, гучыць так: “усяго, чаго не зрабілі аднаму з тых найменьшых, таго і Мне не зрабілі” (пар. Мц 25, 45), а гаворачы аб гэтым Сын Чалавечы атаясамліваецца з галоднымі, спрагнёнымі, падарожнымі, нямаючымі што адзець, хворымі і вязнямі (пар. Мц 25, 40-45). У адказе тых, хто не праявіў міласэрнасці, з’ўляецца пытанне: “Калі… не прыслужылі Табе?” (пар. Мц 25, 44). Ужыты дзеяслоў (служыць, прыслужваць, клапаціцца) адносіцца да тых спраў, якія можна акрэсліць словамі “аказаць міласэрнасць”, бо не ставяць яны элементу якога-небудзь фармальнага абавязку, асабліва, што датычыцца людзей, акрэсленых як “найменьшыя” і прадстаўленыя ў сітуацыі іх бездапаможнасці і “наканаваныя” на ласку тым, хто можа ім дапамагчы. Тыя ўчынкі адпавядаюць справам міласэрнасці, якія цэняцца ў старазапаветных кнігах і ў юдаізме. Гэты тэкст канчаткова ўказвае, што ўмовамі жыцця вучняў Езуса з’яўляецца выказванне клопату аб патрабуючых, а гэта становіцца істотным элементам абавязковай веры ў збаўленне, якое ўспрымаецца як літасць Бога над чалавекам.
Без ужывання грэчаскага тэрміну, які можна выразіць словам “міласэрнасць”, у Евангеллі ад Мацвея можна знайсці і далейшае абаснаванне паставы міласэрнасці з погляду на чаканне міласэрнасці з боку Бога. У першую чаргу ў Малітве Панскай з’яўляецца просьба: “І адпусці нам правіны нашы, як і мы адпускаем вінаватым нашым” (Мц 6, 12).
Перакананне ў канчатковасці аказвання міласэрнасці праз прабачэнне, матываванае таксама чаканнем на Божую Міласэрнасць, паяўляецца ў запэўніванні Езуса, якое становіцца выразна паўтораным і паглыбленым зместам прызыву з Малітвы Панскай: “Калі вы будзеце адпускаць людзям правіны іхнія, то Айцец ваш Нябесны адпусціць і вам. А калі не будзеце адпускаць людзям, то і Айцец ваш не адпусціць вам правінаў вашых” (Мц 6, 14-15).
Ва ўсіх гэтых тэкстах (Мц 6, 12, 14-15) з’яўляецца тэрмін “дараваць”, “прабачаць”, які аднолькава адносіцца і да Бога, і да людзей для ўказвання даверу ў дасягненні Божага прабачэння, дзякуючы прабачэнню людзей між сабою. У іншых тэкстах Евангелля ад Мацвея тэма прабачэння ў супольнасці Касцёла з’яўляецца асабліва актуальнай, у тым ліку і з погляду на Божую Міласэрнасць.
Патрэбна дадаць, што ёсць многа, акрамя Евангелля ад Мацвея, тэкстаў, з якіх паходзіць благаслаўленне і якія папярэджваюць аб недахопе міласэрнасці ў адносінах да іншых ( пар. Зых 22, 26; Як 2, 13).
3. Аказваючы міласэрнасць, становімся шчаслівымі
Апошняя выснова для аказання міласэрнасці базуецца на тым, што пастава такога тыпу робіць самога чалавека шчаслівым. Іншымі словамі, каб быць шчас-лівым, чалавек павінен чыніць міласэрнаць.Такі сэнс макаранізму, які мы вышэй прыводзілі: “Шчаслівыя міласэрныя, бо яны спазнаюць міласэрнасць” (Мц 5, 7). Макаранізм як паводзіны вядомы яшчэ са Старажытнай Грэцыі і выражае пакланенне для шчасця іншай асобы, прымаючы найчасцей формы: “шчаслівы, таму што…” або “шчаслівы, які…”, а для падкрэслення інтэнсіўнасці – “тройчы шчаслівы”. Поўнасцю, бо аж васьмікратна, шчаслівы той, да каго адносіцца восем благаслаўленняў Евангелля ад Мацвея. Напэўна, што да гэтага годнага пакланення паўнаты шчасця па-трэбна пастава міласэрнасці.
Усё гэтае, як са Старога, так і з Новага Запавету, сказанае адносна быцця міласэрным з погляду на ўласнае шчасце, можна падсумаваць паводзінамі, пры-значанымі Езусам, хоць у Евангеллі і не запісанымі: “Больш шчасця ў тым, каб даваць, чым у тым, каб браць” (Дз 20, 35). Гэтыя словы можам ператварыць у простае заахвочванне: больш шчасця ў тым, каб аказваць міласэрнасць, чым у тым, каб яе прымаць. Тыя, хто практыкуе міласэрнасць, у тым перакананыя.
кс. Раман ПІНДЭЛЬ