Працягваем серыю артыкулаў пра святых і благаслаўлёных, якія служылі Богу і людзям на беларускай зямлі ў розныя перыяды гісторыі краю. Няхай іх жыццё, якое стала сімвалам ахвярнасці дзеля любові да бліжняга, нараджае ў нашых сучаснікаў гарачае імкненне праяўляць міласэрнасць у адказ на жорсткасць, абуджае праяўленні чалавечнасці ў чалавеку.
Па просьбе мінскіх католікаў і з выкананнем усіх юрыдычных патрабаванняў 11 чэрвеня 2006 года прах Эдварда Вайніловіча, фундатара Чырвонага касцёла, быў перавезены з Польшчы ў Беларусь і ўрачыста перазахаваны пры галоўным уваходзе ў касцёл Святых Сымона і Алены.
Слынны сын беларускай зямлі Эдвард Вайніловіч вярнуўся на радзіму.
Карані
Эдвард Вайніловіч – карэнны беларускі шляхціч, які мае роднасныя сувязі са слуцкімі князямі Алелькавічамі, нясвіжскімі Радзівіламі, грушаўскімі Рэйтанамі і мінскімі Ваньковічамі.
Эдвард нарадзіўся 19 кастрычніка 1847 года ў маёнтку Сляпянка пад Мінскам (цяпер гэтае месца ў межах горада), які тады належаў Ваньковічам. Бацькі – Адам і Ганна – жылі тады ў Савічах, яле ягоная маці перад родамі адправілася да сваіх бацькоў – Эдварда і Міхаліны з Манюшкаў Ваньковічаў.
У Савічах захоўваўся багаты і добра ўпарадкаваны архіў роду Вайніловічаў, у якім адлюстравалася хрысціянская еднасць: спачатку практыкавана было праваслаўнае веравызнанне, пасля па волі Божай яны далучыліся да ўніяцкага і каталіцкага.
Акрамя архіва, была ў Савічах і бібліятэка, у якой налічвалася пяць тысяч рэдкіх кніг, быў багаты музей. У прадмове да “Успамінаў 1847-1928 гадоў”, напісаных самім Вайніловічам, гаворыцца, што ў маёнтку захоўвалася “культурная спадчына”, якая клапатліва збіралася сям’ёй Вайніловічаў з XVII стагоддзя. Ва “Успамінах”, упершыню ў дваранска-шляхецкай мемуарнай літаратуры, аўтар аб’яўляе сябе беларусам і піша: “Род мой на мне скончыцца. Вядома толькі ўсім, што над нашай спадчынай не вісіць нічыя чалавечая крыўда, ніводная чалавечая слязінка. Для дакладнасці, аднак, я павінен зазначыць, што гэта быў род мясцовы, беларускі”.
“Усіх людзей лічыць за роўных сабе”
Эдвард Вайніловіч быў усебакова адукаваным чалавекам. З медалём скончыў Слуцкую кальвінскую гімназію. У 1865 годзе, маючы 17 гадоў, без экзаменаў паступіў у Пецярбургскі тэхналагічны інстытут, дзе ён, удзельнічаючы ў студэнцкіх “сходках”, навучыўся “усіх людзей лічыць за роўных сабе – і перад законам, і перад Богам”.
Пасля выдатнага заканчэння вучобы ў 1869 годзе Вайніловіч быў размеркаваны на Пуцілаўскі завод, але яго бацька настаяў на тым, каб сын працягнуў адукацыю ў Заходняй Еўропе. Юнак накіраваўся рабочым на практыку ў Гановер на шырока вядомы ў той час завод паравозаў, які пастаўляў прадукцыю галоўным чынам для чыгункі Румыніі. Там набіраўся вопыту да восені 1870 года.
Пасля вучобы Эдвард Вайніловіч накіраваўся на працу ў Бельгію, каб працаваць на паравозах. Праз некаторы час з дапамогай расійскага пасла ўладкаваўся на завод на мяжы з Галандыяй, дзе гэтыя паравозы рамантаваліся. Але хутка прыйшла каманда з Савічаў: час вяртацца дамоў, каб “працягнуць працоўны шлях продкаў, гэта значыць – служыць свайму краю на месцы нараджэння”.
Пабываўшы ў Савічах на вяселлі сваёй сястры, Эдвард наведаў у суседнім Пузаве свайго дзядзьку Люцыяна. Той, не маючы спадкаемца па мужчынскай лініі, завяшчаў пляменніку свой маёнтак з некалькімі ўмовамі – перш за ўсё, паехаць разам, праз Вену і Інсбрук, “на адпачынак” у Італію. Пасля знаходжання ў Рыме патэнцыяльны ўладальнік Пузава выканаў і другое патрабаванне дзядзькі – набыць эканамічныя і сельскагаспадарчыя веды. Пераехаўшы ў Парыж, пачаў узмоцнена вывучаць палітэканомію ў Сарбоне і Калеж дэ Франс, затым перайшоў у Прушкаўскую сельскагаспадарчую акадэмію ў Сілезіі і скончыў яе з ганаровым дыпломам. Вы-творчую практыку прайшоў ў у гаспадарцы “Мохель” каля Быдгашчы ў тагачаснай Прусіі.
Пасля “перападрыхтоўкі ў Францыі і Прусіі Эдвард Вайніловіч адчуў сябе гатовым да сур’ёзных спраў на радзіме”. Пачалося паўсядзённае гаспадаранне, дапамога суседзям у вырашэнні спрэчак, затым давялося кіраваць апеляцыйным судом Слуцкага павета. У 1882 годзе Эдвард, будучы сталым гаспадаром, узяў шлюб з суседкай Алімпіяй Узлоўскай.
З 1876 года дзейнічала асноўнае дзецішча Вайніловіча – Мінскае таварыства сельскай гаспадаркі. Спачатку ім кіравалі царскія чыноўнікі, але паступова ўлада пачала пераходзіць у рукі тутэйшых землеўладальнікаў. Спачатку фактычна, а пасля і юрыдычна кіраваў таварыствам Эдвард Вайніловіч. Пры ім таварыства ператварылася ў ачаг усяго эканамічнага і нават культурнага жыцця краю, абрастала новымі структурамі. А гэта і крэдытны банк у Клецку, і сістэма надзейнага страхавання, і таварныя склады ў Мінску, і свая гандлёвая сістэма амаль манапольных паставак збожжа для царскай арміі.
Павучыцца ў Вайніловіча
Паступова таварыства ўзбагачалася новымі кваліфікаванымі сіламі, за вопытам у Мінск прыяз-джалі госці з Вільні, Варшавы, Віцебска, Любліна, Кіева. Нават сам ковенскі губернатар, будучы галава расійскага ўрада Пётр Сталыпін прыязджаў у Мінск павучыцца ў Вайніловіча фінансавым справам. Пазней абодвух рэфарматараў звязала сяброўства і спаборніцтва ў добрых справах.
Мінскае таварыства сельскай гаспадаркі стала для Эдварда Вайніловіча своеасаблівым трамплінам для ўздыму на больш высокую ступень – у Дзяржаўны Савет Расійскай імперыі, дзе ён прадстаўляў спачатку толькі Мінскую губернію, а потым быў абраны “дэпутатам ад Літвы і Русі”. Часта вёў палеміку з прадстаўнікамі “польскай Кароны” і высокапастаўленымі расійскімі саноўнікамі. Набыў новых прыхільнікаў і сяброў, сярод якіх вылучаўся Пётр Сталыпін. Будучы на прэм’ерскім п’едэстале, Сталыпін угаворваў Вайніловіча заняць пасаду віцэ-міністра сельскай гаспадаркі, падкрэсліваючы, што “яго кандыдатура разглядалася і была апрабавана ў Царскім Сяле, што на карысць справы ён павінен ахвяраваць сваім часам і здольнасцямі”. На гэта Вайніловіч адказаў, што ён “ніколі не служыў, таму не мае ніякага бюракратычнага вопыту, а з яго хочуць зрабіць міністра”.
У сувязі з пачаткам у 1914 годзе Першай сусветнай вайны Вайніловіч вярнуўся на радзіму, дзе аказваў значную дапамогу бежанцам і іншым ахвярам вайны.Яму дапамагалі члены Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі і савіцкія сяляне, якія мелі да яго вялікі давер.У 1918 годзе Вайніловіч выехаў спачатку ў Нясвіж, а пасля – у Варшаву, дзе імкнуўся згуртаваць вакол сябе землякоў, паўплываць на заключэнне Рыжскай дамовы. Тройчы спрабаваў перабрацца праз кардон на радзіму, але не ўдалося. Пад яго старшынствам у красавіку 1921 года ў Варшаве адбылося апошняе пасяджэнне Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі.
У бяздзейнасці адчуваў сябе няўтульна і з польскай сталіцы пераехаў у Быдгашч да сяброў па “аграрнай практыцы”, якіх займеў у маладыя гады.Там “здабыў вя-лікую павагу, стаў патрыярхам шматлікага аселага там “крэсовага” зямляцтва. Аб павазе, якою ён быў акружаны, сведчылі натоўпы людзей, што суправаджалі аднаконную павозку, якая везла ў апошні шлях простую сасновую труну з целам Вайніловіча – такога самага сціплага пахавання патрабаваў для сябе ў запавеце сам нябожчык.
Святыня на плошчы
У Мінску да 1863 года было некалькі каталіцкіх святыняў, пасля паўстання застаўся толькі адзін кафедральны касцёл на Саборнай плошчы (цяпер плошча Свабоды). Горад разрастаўся, людзі ў адзінай святыні не змяшчаліся. Было выбрана месца для будаўніцтва новага храма, абраны будаўнічы камітэт пад кіраўніцтвам Міхала Валовіча. Але ў апошняга не было ні дазволу царскіх улад, ні сродкаў. І тады пачаў дзейнічаць Вайніловіч.
“У выніку ўдараў, якія зваліліся на мяне па волі Усявышняга, – запісаў ён ва “Успамінах”, – вырашыў я здзейсніць упрашальнае ахвяраванне: пабудаваць святыню пад імёнамі маіх памерлых дзяцей, Святых Сымона і Алены, і выбраў для гэтага Мінск як месца, куды я ўклаў найбольшую частку сваёй грамадскай працы і дзе ўзвядзенне другой святыні з’яўлялася справай найбольш пільнай. Пры гэтым мне хацелася, каб у Мінску ўзвышалася святыня, якая б істотна адрознівалася на фоне рознакаляровых купалаў больш новых фармацый”.
19 мая 1905 года было дазволена пачаць будаўніцтва, пачаўся выбар магчымых узораў і архітэктурных канцэпцый.
“Не хацеў я, – пісаў ва “Успамінах”, – спыняцца на гатычным стылі, па-першае, надта палітызаваным, які і быў вельмі распаўсюджаны тады пры будаўніцтве каталіцкіх святынь у Расіі; па-другое, такія святыні вельмі адрозніваліся ад праваслаўных, якія былі ў нашым краі і быццам бы пад-крэслівалі разыходжанні ў веры грамадскіх класаў, бо пераважная частка сялянства была праваслаўнай, а гаспадары зямлі заставаліся католікамі. І таму я выбраў раманскі стыль, росквіт якога прыйшоўся на эпоху, калі Усходняя Царква заставалася ў адзінстве з Рымам”.
Касцёл Святых Сымона і Алены лічыцца візітнай карткай Мінска, яго выявы змешчаны на шматлікіх паштоўках і сувенірах. Ніводная экскурсія па сталіцы не абыходзіцца без таго, каб яе ўдзельнікі не пабывалі ў Чырвоным Касцёле. Нават турысты з далёкага замежжа, якія пабачылі на сваім вяку нямала, прыходзяць да высновы: касцёл Святых Сымона і Алены – сапраўдны рубін, якому няма роўных у свеце. Калі ж ім распавядаюць, пры якіх абставінах быў пабудаваны храм, яны гатовы нізка схіліць галовы перад духоўным подзвігам Вайніловіча, перад яго непахіснай верай і ахвярнасцю ў імя Бога.
Эдварда вельмі паважалі суайчыннікі-іншаверцы за яго экуменічны дух і разуменне. Да яго ішлі прадстаўнікі ўсіх канфесій і ведалі, што ён заўсёды разумна параіць і шчыра дапаможа ў розных цяжкіх жыццёвых сітуацыях і пытаннях. Эдвард спрыяў у атрыманні царскага дазволу на будаўніцтва сінагогі ў горадзе Клецку і сам будаваў яе, кажучы: “Няхай веруючыя людзі розных канфесій, кожны ў сваёй святыні на зямлі славіць аднаго Бога на небе!”.
Для Вайніловічаў кожны ахрышчаны чалавек быў па духу і веры братам у Хрысце Ісусе, як католік, так і праваслаўны. Людзі неахрышчаныя або іншых веравызнанняў з’яўляліся братамі па крыві. У гэтым род Вайніловічаў стае ўзорам еднасці і ўзаемацярпімасці ўсіх хрысціянаў Беларусі, якія павінны такімі быць.
Кандыдат на алтар
У 2014 годзе распачаты працэс беатыфікацыі Эдварда Вайніловіча. Калі па гэтай ініцыятыве Кангрэгацыяй Кананізацыйных Спраў Апостальскай Сталіцы будзе вынесена станоўчае рашэнне, гэта будзе першы ў гісторыі Беларусі выпадак, калі высокі духоўны статус атрымае свецкі чалавек.
Артыкул падрыхтаваны з выкарыстаннем кнігі кс.-магістра Ул. Завальнюка “Эдвард Вайніловіч. Успаміны, дакументы, сувязь з сучаснасцю”.