З дзяцінства ведаем, што ёсць такі перыяд перад Уваскрэсеннем нашага Збавіцеля, які называецца Вялікім пастом. Ведаем, як шчыра імкнуліся выконваць яго ўмовы нашыя продкі, наследуючы ахвяру Хрыста, і ў выніку мелі з гэтага вялікую духоўную радасць. А як перажываюць яго сённяшнія вернікі? Пра гэта разважаем з кс. Андрэем ЛЫСЫМ, SChr.
У Папяльцовую сераду мы распачалі нашую велікапосную дарогу, час, які праз сорак дзён вядзе да велікоднай радасці, да перамогі жыцця над смерцю. У гэтым часе хрысціяне, трываючы на малітве і ў дзейснай любові, праходзяць сваю дарогу духоўнага ачышчэння праз малітву, міласціну і пост. Варта нам прыгадаць, а можа, і нанова зразумець, якую ж вартасць мае для нас адрачэнне ад таго, што само па сабе з’яўляецца дабром?
У хрысціянскім разуменні пашчэнне вядзе да наследавання ахвяры Хрыста. Хрысціянін посціць, каб злучыцца з укрыжаваным Збавіцелем, укрыжоўваючы ў сабе “старога чалавека” і становячыся “новым чалавекам”. Шмат разоў пра гэта пісаў Святы Павел: “Таму зрабіце мёртвым тое, што зямное ў целе вашым: распусту, нячыстасць, пажадлівасць, дрэнныя памкненні і хцівасць, якая з’яўляецца ідалапаклонствам. З-за гэтых рэчаў гнеў Божы сыходзіць на сыноў непаслухмянасці, сярод якіх і вы калісьці хадзілі, калі жылі сярод іх. Цяпер жа і вы адкіньце гэта ўсё: гнеў, абурэнне, злосць, блюзнерства, зласлоўе з вуснаў вашых. Не хлусьце адзін аднаму, бо вы знялі з сябе старога чалавека разам з ягонымі ўчынкамі і апрануліся ў новага, які абнаўляецца для пазнання паводле вобраза таго, хто стварыў яго” (Kлс 3, 5-10). Святы Аўгусцін, які добра ведаў свае злыя схільнасці, напісаў так: “Я прычыняю сабе вялікія пакуты, каб Ён мне прабачыў, караю самога сябе, каб Ён мне дапамог, каб знайшоў ува мне ўпадабанне, каб я мог спазнаць Яго асалоду”.
Пашчэнне прывучае да дысцыпліны цела, вяртае сілу нашай волі. Калі мы посцім, то нам прасцей перамагаць спакусы і змагацца з залежнасцямі. Пост мае благаслаўлёныя наступствы таксама для псіхічнай сферы: дае большую свядомасць, яснасць розуму, папраўляе памяць, засяроджанасць, крэатыўнасць.
Пост нейкім чынам рыхтуе нас да сітуацыі нястачы. Св. Павел піша да Філіпянаў: “Я ўмею быць і ў прыніжэнні, умею быць і ў дастатку; я прывучыўся да ўсяго: і насычацца, і галадаць, і быць у дастатку, і цярпець нястачу. Усё магу ў тым, хто мяне ўзмацняе” (Флп 4, 12-13). Практыкаванне посту абараняе нас ад аслупянення перад багаццем, а таксама ад прыгнечанасці ў час бяды ці нечаканых фінансавых клопатаў. Пашчэнне прывучае таксама да перажывання недахопаў у маральнай галіне, перш за ўсё сваіх, бо дапамагае ў пакуце, але таксама і бліжніх, бо павялічвае здольнасць прабачаць, дапамагае трываласці адносін, вызваляе большую адкрытасць да іншага чалавека. Пост вяртае гармонію з асяроддзем.
Ад самага пачатку Касцёл адрозніваў пост сапраўдны ад несапраўднага. “Кепскія” пасты – гэта тыя, якія засяроджваюцца на цялеснай сферы чалавека, і пасты напаказ. Перад такімі перасцерагаў хрысціян Св. Аўгусцін, калі пісаў: “Хрысціянскі пост трэба ў першую чаргу аднесці да сферы духоўнай. Перш за ўсё належыць устрымлівацца ад грахоў, каб наш пост быў прыняты Панам, а не адкінутым як у выпадку габрэйскіх пастоў у Старым Запавеце”. Пост можа стацца замаскіраванай формай эгаізму, калі засяроджваецца на нас саміх і вядзе толькі да самаўдасканалення. Аднак жа хрысціянская дарога дасканаласці вядзе да таго, “каб Ён, Хрыстус, узрастаў, а я памяншаўся” (Ян 3, 30).
Своеасаблівую “інструкцыю” посту, які мілы Стварыцелю, можна адшукаць у старажытным творы пісара Гермаса, які называецца “Пастыр”: “Вось захавай для Бога такога роду пост: не рабі ніякага зла ў сваім жыцці, але служы Пану чыстым сэрцам
і захоўвай Яго загады. Давярай Богу, што калі менавіта так будзеш рабіць, то будзеш захоўваць пост вялікі і мілы. Перш за ўсё асцерагайся ўсялякага злога слова і злой пажадлівасці і ачысці сваё сэрца ад усіх марнасцяў гэтага свету. Да вуснаў не бяры нічога, апрача хлеба і вады, а з колькасці страў, якія меў бы ты з’есці, адлічы выдатак, які б на іх ты выдаў. Менавіта столькі дай удаве ці сіраце альбо ўбогім, і так прыніжай сябе, каб з твайго прыніжэння карыстаў бедны і насыціў сваю душу і за цябе памаліўся да Пана”.
З гэтага тэксту вынікае, што, каб ахвяра ў форме посту сталася мілай Пану, трэба выканаць тры ўмовы:
- Першая – устрымацца ад усялякага зла ў думках, словах і ўчынках. Гэтую ўмову заўсёды ставілі як сэрца посту, бо лягчэй нам адмовіцца ад ежы, чым, напрыклад, ад пляткарства.
- Другая – устрыманне ад харчавання. У гэтым выпадку маем таксама дачыненне з усялякімі смакавымі рэчывамі, якія нас знявольваюць, такімі як алкаголь, цыгарэты ці наркотыкі. Мы ядзім не толькі вуснамі. Сёння мільярды людзей “заядаюцца” позіркам. Паводле даследаванняў, звычайны карыстальнік смартфона зазірае ў яго 85 разоў на дзень. Супрацьяддзем можа стаць “пост для вачэй” – гэта значыць абмежаванне кантакту з масмедыя.
- Трэцяя – пост, які мілы Богу, заўсёды плённы на добрыя ўчынкі. Згодна са старым хрысціянскім правілам – “маім пастом павінен накарміцца галодны”. Грошы, якія мы сэканомілі на ежы, павінны быць прызначаныя на міласціну.
Варта ўзгадаць, што сам па сабе пост – гэта не заслуга, не цнота. Сёння замест рэлігійнага посту з’явілася мода на розныя галадоўкі ў імя прыгажосці
і здароўя, якія ўсхваляе сучасная медыцына, калі яны здзяйсняюцца разумным чынам. 
У старажытнасці пасты таксама служылі ў якасці спосабу лячэння. Галадоўкаю лячыў слынны Гіпакрат і сярэдневяковы Авіцэна. Лячэбны пост, як кажуць, прадухіляе і лечыць хваробы, выводзіць таксіны, паляпшае пачуццё зроку, слыху, смаку і нюху, амалоджвае, падаўжае жыццё. Дзіўным можа падавацца і тое, што аслабленне вартасці рэлігійнага посту мае сваё месца ў часы, калі ўсё больш моцна гучаць пастулаты аб тым, каб цалкам адрачыся ад мяса, моды на вегетарыянства і веганства, а таксама барацьбы з атлусценнем. Усе гэтыя “свецкія” пасты засяроджваюцца на чалавечым целе, яго выглядзе і здароўі, што таксама мае сваю вартасць. Тым не менш найбольшую каштоўнасць посту можам адкрыць толькі тады, калі ўбачым яго збавенны ўплыў на духоўнае жыццё чалавека. Такі сапраўдны рэлігійны пост дазваляе кожнаму з нас учыніць з сябе цэласны дар для Бога.
Няхай сёлетні Вялікі пост кожнаму чалавеку, кожнай хрысціянскай сям’і і супольнасці паспрыяе ў паглыбленні таго, што насычае душу, адкрывае яе на любоў Бога і чалавека. Асабліва тут трэба нам памятаць, што няма посту без сакрамэнту споведзі.
Кс. Андрэй ЛЫСЫ, SChr