Умілаваны Вечны Божа! Ты бачыш на нашай зямлі ўсё: і як губляе праз грахі сучаснай рэчаіснасці сваю годнасць чалавек, і крызіс сужэнстваў, што страцілі чысціню першых пачуццяў да сваіх абраннікаў, і пакінуты агнём бязвер’я попел у людскіх сэрцах.
Магутны Вечны Божа, дапамажы, каб гэтая гісторыя, якая адбылася на мяжы XX – XXI стагоддзяў на Гродзеншчыне, у Дзярэчыне, была пачутая сучаснікамі і кранула самыя зачарсцвелыя душы…
Юбілей
Мінулым летам, 18 жніўня 2013 г., у вёсцы Дзярэчын Зельвенскага раёна адбывалася вя-лікае свята – 100-гадовы юбілей касцёла Ўнебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі. У той дзень парафія сустракала многа гасцей – біскупаў Аляксандра Кашкевіча, Антонія Дзям’янку, Казіміра Велікасельца, а таксама душпастыраў Зельвы, Міжэрычаў, суседніх Слоніма, Мастоў, Шчучына. Сярод гасцей былі прадстаўнікі мясцовых уладаў і праваслаўнае духавенства, а таксама дэлегацыя, якую складалі духоўныя асобы з Аўстрыі, дзе зараз працуе былы дзярэчынскі пробашч а. Юзаф Файлер. Было мноства вернікаў, якія ехалі, ішлі пехатою, каб злучыцца ў гэты дзень у адзінай малітве з усімі, хто пакінуў свае справы і прыбыў у Дзярэчын з адзінай мэтай – падзякаваць Богу за жыццё, за веру, за 
святыню, прыцягальная вежа якой відаць здалёку.
Дазвол на ўзвядзенне гэтай святыні ў Дзярэчыне быў атрыманы напачатку мінулага стагоддзя, пасля шматлікіх зваротаў парафіянаў. Дапамагаў ім у гэтай справе афіцэр царскіх войскаў, якія размяшчаліся ў Дзярэчыне. Шмат месяцаў палкоўнік складаў прашэнні ўсюды, пачынаючы ад начальніка паліцыі аж да цара Мікалая II. У 1906 годзе функцыі пробашча ўваскрослай (пасля ліквідацыі царскімі ўладамі ў 1867 г.) парафіі прыняў малады ксёндз Адам Абрамовіч. “У Дзярэчыне я знайшоў, – пісаў у сваім дзённіку кс Адам, прыехаўшы на сваю першую парафію, – 780 парафіян і ані касцёла, ані плябаніі, трохі зямлі і Божы Провід. Дзякуючы веры ў гэты Провід, я з энтузіязмам прыступіў да будаўніцтва касцёла. Спачатку трэба было сабраць грошы. Ад сваёй “парафійкі” немагчыма было штосьці атрымаць. Я пачаў шукаць у суседзяў, і нават някепска ўдалося. Адважыўся на больш далёкае падарожжа –
не толькі ў Слонім, дзе мяне ўсе ведалі, а ў глыб краіны, а нават у Расію. Так за пару гадоў я аб’ехаў некалькі дзясяткаў каталіцкіх парафій… Такім чынам мы купілі кавалак зямлі каля могілак і пабудавалі навес – плябанія чакае. Планы ўжо ёсць – неагатычны касцёл!”
Моцная повязь
Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў Дзярэчыне вырас у намоленым месцы – непадалёку ад таго, дзе некалькі стагоддзяў таму стаяў касцёл і кляштар дамініканцаў… Але не толькі гэта напамінае аб хрысціянах дамініканцах, якія былі тут першымі. У чэрвені 1913 з касцёла ў Слоніме быў урачыста перададзены для новага касцёла ў Дзярэчыне звон, які мае асабістую гісторыю. Спачатку звон вісеў на вежы дамініканскага касцёла ў Дзярэчыне, а пасля ліквідацыі (па распараджэнню царскай улады) парафіі ён апынуўся ў Слоніме і больш за сорак гадоў знаходзіўся там. У цяжкія для касцёла часы напрыканцы стагоддзя (1951 – 1990) яго зноў нехта зняў, каб захаваць ад знішчэння, і ў 1995-м а. Юзаф Файлер вярнуў звон на месца. Яго меладычныя ўдары і сёння
прымушаюць прыцішыць ход, напамінаючы людзям, што ёсць часовае, а што – вечнае…
З дамініканскім касцёлам і яшчэ ёсць цікавая повязь. Парафіянка Станіслава Навіцкая з роду Дамброўскіх разам са сваім братам сабралі некалькі цэглаў з руін дамініканскага касцёла – іх умуравалі ў сцену новага касцёла ў форме крыжа. Таксама знайшлася і аздоба галоўнага алтара са срэбнымі анёламі, якая знаходзілася ў касцёле дамініканцаў і была схавана мясцовымі жыхарамі ў Дзярэчыне, падобна як харугвы і іншыя літургічныя рэчы. У падлогу касцёла з правага боку была ўмуравана эпітафійная дошка Казіміра Леона, Юзафа Станіслава і Міхала Антонія Сапегаў, зробленая Аляксандрам Сапегам у 1772 г. і
прысвечаная памяці яго бацькі і двух дзядзькоў. Дошка была прыгожа выканана ў разьбяной мармуровай рамцы, якая складалася з атрыбутаў годнасці пералічаных асоб. Першапачаткова эпітафій быў змешчаны ў касцёле дамініканцаў, разабраным у 1867 г. На жаль, у час рамонту касцёла ў 1991 г. дошка была замуравана, калі клалі новую падлогу…
У сваёй памяці і багатых архівах удзячныя нашчадкі захавалі імёны ўсіх былых святароў, якія тут працавалі, усіх фундатараў, якія прычыніліся да пабудовы касцёла ў Дзярэчыне і каму сёння малітоўна складаюць падзяку. Сярод іх ёсць і імя Жана Керхнера, добра вядомае жыхарам Дзярэчына і акругі.
Сведка кахання
Чалавеку з нават неабсяжнай фантазіяй гэты факт можа падацца незвычайным. І незвычайны ён, хутчэй за ўсё, для нашага прагматычнага часу; а калі ўспомніць гісторыю багатых Радзівілаў, ці Сапегаў, ці рамантыка Адама Міцкевіча і гісторыі іх каханняў… Ды не, Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў Дзярэчыне захоўвае “сваю” – адмысловую, трапяткую гісторыю кахання, якая знайшла ўвасабленне ў адраджэнні самой святыні… Гісторыю кахання былой парафіянкі – уражэнкі гэтай мясцовасці, прыгажуні Ірэны з французам Жанам Керхнерам. Касцёл – жывы сведка іх кахання, нават носьбіт яго трываласці…
– Ірэна сапраўды была надта прыгожая, як лялька, – успамінае 85-гадовая Станіслава Жоглік, жыхарка Дзярэчына. – І здольная, працавітая, да вайны скончыла 7 класаў польскай школы. А ведаеце, якая гэта навука
калі Жан Керхнер прыехаў у вёску ўпершыню…
была – дзяцей вучылі не толькі грамаце, але Слову Божаму, Запаведзям Божым. Ірэна дружыла з маёю стрыечнаю сястрою – дык я яе добра ведала. А вайною Ірэна Жукоўская ў Германіі апынулася – во як лёс склаўся. Але што – тады многіх немцы павывозілі…
Так, Ірэна апынулася ў Германіі. Ці магла кіраваць сваім лёсам 16 – 17-гадовая дзяўчына, трапіўшая ў чужую краіну ў момант, калі цэлымі эшалонамі звозілі назад раненых салдат Вермахта? Хіба толькі падпарадкавацца… Была вызначана на працу ў санітарным цягніку як санітарка. Гэта было ў Заходняй Германіі, дзе і вызвалілі яе разам з іншымі французскія войскі.
Далей падпарадкуючыся лёсу, Ірэна трапіла ў Парыж, уладкавалася на працу. А ў гэты час малады француз па імені Жан авалодваў усімі спецыяльнасцямі кінематографа. Мінула больш за дзесяць гадоў. Яны сустрэліся – парыжская мадэль (з беларускай вёскі!) незамужняя Ірэна і прадзюсар кіно халасцяк Жан, калі абаім было далёка за трыццаць. Ірэна пакінула Дом мадэлей, нарадзіла сына Даніэля.
Поўнае кахання да свайго абранніка, сэрца Ірэны ўсё ж смуткавала па радзіме. Яна расказвала Жану пра Дзярэчын, пра велічны і прыгожы Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі, у якім была ахрышчана і прыняла Першую Камунію, пра могілкі за касцёлам, дзе быў пахаваны яе
бацька. Смуткавала, што не можа так проста сабрацца і адведаць сваю родную вёску… У Дзярэчын яна так і не прыехала. Моцна захварэла. Жан рабіў усё, каб хвароба адступіла, нават звяртаўся за дапамогай да прэзідэнта ЗША, але той адказаў, што і ў іх няма такіх лекаў, якія далі б жанчыне хоць шанс…
Ірэна Керхнер-Жукоўская памерла ў Парыжы 27 лістапада 1989 года. Жан, ачуняўшы пасля пахавання, прыняў рашэнне: паехаць на радзіму жонкі, наведаць магілу яе бацькі, паблукаць па тых самых ваколіцах, якія часта бачыла ў сваіх снах Ірэна, і прыняць удзел ў святой Імшы у інтэнцыі вечнай памяці аб каханай жанчыне… На календары быў 1990 год.
Успамінае жыхарка Дзярэчына Ядзвіга Вішнеўская:
– Я працавала ў той час буфетчыцаю ў мясцовай сталовай. Акурат перад абедам было. Заходзяць трое мужчын, самі прадстаўнічыя, добра апранутыя, гавораць не па-нашаму. Сярод іх перакладчык, і пытаюць: ці ёсць хто з родзічаў Ірэны Жукоўскай, ці ёсць каталікі, і, калі ёсць, то каб з імі наладзіць сустрэчу. З родных Ірэны на той час
які пахаваны на могілках у Дзярэчыне
ўжо нікога не было (некаторыя жылі ў Польшчы), тут заставалася толькі блізкая сяброўка Марыя Русецкая. А што да каталікоў – то былі, пэўна ж. “Ну, добра”, – адказваю. Словам, у першы дзень мы сабралі касцёльны камітэт у хаце Марыі Русецкай, дзе Керхнер і расказаў аб мэтах свайго візіту. Не перадаць словамі, якія пачуцці – захаплення, здзіўлення, адначасова радасці і ўдзячнасці – перажылі ў той дзень мы. Назаўтра сабраліся ў другім доме – у Чэслава Грушэўскага, і там ужо Керхнер раскрыў свае планы, сказаў, што паглядзеў, у якім стане знаходзіцца храм (а стан такі – сцены без даху, усё астатняе таксама знішчана), і вырашыў, што лепшым помнікам яго каханай Ірэне будзе адноўлены для яе землякоў касцёл. А мы на той час ужо мелі дазвол ад уладаў на ўпарадкаванне святыні, хадзілі па вёсках, збіралі грошы на будаўнічыя матэрыялы, а дабываць іх было надта цяжка. І тут Бог прыслаў нам Керхнера! Жан даваў сродкі, справамі на месцы кіраваў а. Вітольд Жэльветра, капуцын са Слоніма, і наша разбураная святыня ўваскросла на вачах! 14 жніўня 1993 года кс. біскуп Гродзенскі Аляксандр Кашкевіч урачыста асвяціў касцёл. Пасля гэтага Жан прыязджаў у Дзярэчын некалькі разоў, і з сынам прыязджаў. Ён жа пабудаваў яшчэ плябанію, дом-кляштар для сясцёр самарытанак. А вось у гэтым годзе не прыехаў, толькі ліст прыслаў на парафію. Наш пробашч кс. Яўген зачытваў на свяце, многія аж плакалі, слухаючы.
і 10-годдзю аднаўлення касцёла Ўнебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі
“Далучаюся да вашай радасці”
… Гэта было ўжо ў заключнай частцы ўрачыстасцей, прысвечаных 100-гадоваму юбілею касцёла, калі кс. Яўген Учкуроніс шчыра дзякаваў усіх, хто дапамагаў у падрыхтоўцы да юбілею. Пасля святар агучыў ліст 86-гадовага Жана Керхнера з Парыжа, фундатара адбудовы касцёла: “Браты і сёстры, не магу быць сёння з вамі, – пісаў ён, – але з вамі сваімі думкамі і далучаюся да вашай радасці…” І напрыканцы: “Эксцэленцыя, браты і сёстры, дазвольце мне выразіць маё астатняе пажаданне: прагну, каб захавалі памяць аб маёй жонцы Ірэне… Гэта яна была натхненнем адбудовы касцёла. Моцна яе кахаў…”.
Раіса СУШКО.
Здымкі Карнэлія КОНСЭКА, SVD,
і з архіва парафіі Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў Дзярэчыне. Гродзенская вобл.