Прыдарожныя капліцы, крыжы, фігуры… Аб’екты малой рэлігійнай архітэктуры, аб якіх ходзяць легенды і якія часам суправаджаюцца неверагоднымі гісторыямі, але якія захоўваюць у той самы час і сваю асабістую таямніцу… Час адсоўвае іх ад нас, а знакі Божай прысутнасці ўсё болей да сябе прыцягваюць.
Сёння расказваем пра знакі Божай прысутнасці, якія існуюць у Дзятлаўскім раёне на Гродзеншчыне.
Крыж дзеда Мухі
Гісторыя прыдарожнага крыжа, пра які пойдзе сёння гаворка, шмат у чым незвычайная. Па-першае, ён не зусім прыдарожны. Па-другое, звычайна імёны фундатараў крыжоў і капліц, а таксама падрабязнасці іх пабудовы, застаюцца невядомымі, але ў выпадку крыжа з хутара Равішча, вядомая ўся яго гісторыя, якая з’яўляецца прыкладам вялікай і шчырай адданасці хрысціянскім каштоўнасцям.
Равішча – гэта закінуты хутар у Дзятлаўскім раёне Гродзенскай вобласці. Ён паўстаў у вельмі маляўнічым месцы, на высокім пагорку, сярод палёў і пералескаў. На жаль, жыццё сышло адсюль. Невялікую хатку з праламаным дахам амаль з усіх бакоў закрываюць густыя зараслі хмызняку. Яе амаль не бачна з дарогі. Толькі старыя грушы і высокі драўляны крыж указваюць мінакам на тое, што ў гэтым месцы калісьці жылі і працавалі людзі.
З 1930-х гадоў хутар быў уласнасцю сям’і Муха. Дачка апошняга гаспадара, Тэрэза Станіславаўна Пахірка зараз жыве ў вёсцы Дварэц. Жанчына расказвае, што крыж на хутары паставіў яе дзед – Ян Францавіч Муха яшчэ да пачатку Другой сусветнай вайны.
Спадарыня Тэрэза памятае сямейную гісторыю аб тым, як у гады акупацыі крыж уратаваў хутар і яго насельнікаў ад нямецкіх жаўнераў: “Немцы тады забіралі ў людзей прадукты, птушак, жывёлу, але нашу хату пакінулі ў спакоі, кажучы, што там жывуць набажныя людзі”.
І сапраўды, гаспадары былі глыбока веруючымі людзьмі. Нават у часы антырэлігійнай кампаніі ў хаце Мухаў віселі абразы. Найбольш старадаўні і каштоўны – з выявай Святой Сям’і – Тэрэза Станіславаўна захоўвае ў сябе . Зараз, ужо ў новай раме, ён упрыгожвае яе хату.
Кожныя выходныя дні на хутары пачыналіся з малітвы на ружанцы. На нядзельную святую Імшу Станіслаў Муха вазіў дачку ў Навагрудак і Дзятлава, бо касцёл у Дварцы быў зачынены.
– Людзі ведалі, – расказвае жанчына, – што дзед Ян і бабуля Вольга, а таксама іх сямёра дзяцей, выхоўваліся ў набажнасці, таму ўсім нам далі мянушку “святыя”, нават мяне, малую дзяўчынку, так называлі.
Крыж прыцягваў увагу людзей. Хто б калі ні ехаў тут, ці ні ішоў, заўсёды заверне да крыжа: ці памаліцца і Бога папрасіць аб чымсьці сваім, ці проста з цікаўнасці… Але, відаць, не толькі падарожнікаў і краязнаўцаў цікавіў гэты крыж на палетку. Так, з невядомых прычын знікла Распяцце, якое месцілася ў паглыбленні (зараз на яго месцы іншае, узятае з хаты).
А ў мінулым годзе на хутар завіталі “чорныя капацелі” з металашукальнікамі. У пошуках іншых «каштоўнасцей» яны звалілі крыж. Калі жанчына ўбачыла яго на зямлі, то доўга не магла дайсці да сябе і ўтрымацца ад слёз: неверагодна, як лёгка, без усялякага роздуму і без сумнення робіцца зло!
На наступны дзень разам з мужам яна зноў паехала ў Равішча, каб паставіць крыж на месца. Агледзілі, адрэзалі падгніўшыя ад часу і атмасферных ападкаў кавалкі асноўнага дрэва (але і іх захоўваюць) – па гэтай прычыне крыж стаўся крыху ніжэйшы.
Зараз, калі на хутары ўжо шмат гадоў ніхто не жыве, Тэрэза Станіславаўна ўсё ж працягвае прыязджаць да крыжа і даглядаць за ім:
– Там, у цішыні, люблю памаліцца, падзякаваць Пану Богу за жыццё, папрасіць Яго аб міласэрнасці да мяне і маёй сям’і. Моцная вера маіх продкаў перадалася малодшым пакаленням. Кожны з нашай сям’і, хто прыязджае з розных куткоў Беларусі і замежжа, заўжды імкнецца наведаць гэты кавалак намоленай продкамі зямлі.
Да пачатку эпідэміі каронавірусу да крыжа прыязджалі мае сваякі з Латвіі. Пакуль былі жывыя бацькі, прыязджалі таксама браты і сёстры майго айца з Расіі, Украіны, Польшчы. Зараз, на жаль, іх ужо няма ў жывых. Зрэдку бывае толькі брат, які жыве ў Мінску.
Але перакананая, што прыцягненне таго куточка, дзе нарадзіўся, дзе прайшло дзяцінства, дзе першы раз пад пільным маміным вокам склаў пальчыкі перад абразом і прамовіў «Ойча наш, каторы ёсць у небе…», пасля навучыўся адрозніваць галасы птушак у кустах бэзу каля бацькоўскай хаты, – самае трывалае ў свеце. Наўрад ці ёсць за яго мацнейшае.
Падрыхтаваў Дзмітрый ЗАГАЦКІ
Здымкі аўтара
і з альбома сям‘і Тэрэзы Пахірка.
Ад рэдакцыі: Калі ў вас, шаноўныя чытачы, знойдуцца цікавыя звесткі пра гісторыі вядомых вам капліц, прыдарожных крыжоў ці сакральных фігур – дасылайце, калі ласка, на адрас нашай рэдакцыі: вул. Шаўчэнкi, 6, к. 108. 225411, г. Баранавiчы, або на E-mail: dialog1994@tut.by
Будзем моцна ўдзячныя.