Прыдарожныя капліцы, крыжы, фігуры… Аб’екты малой рэлігійнай архітэктуры, аб якіх ходзяць легенды і якія часам суправаджаюцца неверагоднымі гісторыямі, але якія захоўваюць у той самы час і сваю асабістую таямніцу… Час адсоўвае іх ад нас, а знакі Божай прысутнасці ўсё болей да сябе прыцягваюць.
Сёння расказваем пра знакі Божай прысутнасці, якія існуюць у Косава Івацэвіцкага раёна.
Пад Тваю абарону…
Як шмат брыльянтаў раскідана па роднай беларускай зямлі нашымі папярэднікамі! “Раскідана” не ў сэнсе “занядбана” ці “згублена”, а ў тым, як шмат брыльянтаў упрыгожвалі і ўпрыгожваюць зараз розныя куточкі матчынага краю! І сёння гэта яны прывабліваюць да сябе сотні гісторыкаў, краяведаў, а таксама турыстаў і вандроўнікаў з усяго свету. Здзіўленне – амаль да шоку – як, стагоддзі таму, без будаўнічай тэхнікі і сучасных тэхналогій, лічы, “голымі рукамі” ствараліся такія архітэктурныя шэдэўры, якія сталі помнікамі сакральнага мастацтва і непаўторнымі прыкладамі ўвайшлі ў падручнікі спецыяльных навук свету.
…Такія думкі віруюць у галаве, калі ўязджаеш у Косава і бачыш велічны, часткова ўжо адрэстаўраваны Косаўскі палацава-паркавы ансамбль ХІХ ст. Музей-сядзіба Тадэвуша Касцюшкі, якая знахо-дзіцца насупраць, па другі бок дарогі, таксама напаўняе пачуццём гонару – ваенны і палітычны дзеяч нацыянальны герой Беларусі, ЗША, Польшчы і Літвы, ганаровы грамадзянін Францыі нарадзіўся тут, на гэтай зямлі, і 12 лютага 1746 года ў косаўскім касцёле Найсвяцейшай Тройцы атрымаў сакрамэнт хросту. Купель Тадэвуша Касцюшкі захавалася да нашых дзён.
Але не будзем сёння прыпыняцца каля гэтых славутых помнікаў, прабачце, абмінём іх, каб агледзець яшчэ адну ціхую славутасць – прыдарожную капліцу Маці Божай Каралевы Свету, якая надавала духоўных сіл не аднаму пакаленню жыхароў мястэчка. Да таго ж спяшаемся паслухаць сведчанне найстарэйшай жыхаркі Косава, у мінулым настаўніцы, Вікторыі Савосцінай:
– Мае бацькі, таксама і знаёмыя калісьці распавядалі, – успамінае 92-гадовая Вікторыя Осіпаўна, – што па ўзросту каплічка старэйшая за наш касцёл. Сённяшні храм пабудаваны ў 1877-1878 гадах, а капліца, казалі, дзесьці ў 1800-х. І колькі яна тут стаіць – збіраліся каля яе і католікі, і праваслаўныя, і вернікі з іншых рэлігій, каб памаліцца да Маці Божай. Людзі заўсёды патрабавалі Божай дапамогі, свае скаргі і клопаты, надзеі і спадзяванні давяралі адзінаму Богу. Традыцыйна збіраліся дзеці перад пачаткам заняткаў – акурат насупраць каплічкі знаходзілася школа, у якую таксама хадзіла я. І нават, калі ў 1939-м прыйшла антырэлігійная ўлада і дзецям фактычна было забаронена наведваць культавыя ўстановы, вучні запрашалі адзін другога “на шпацыр”, ведаючы, што пойдуць яны проста да капліцы. Іначай – ніяк і нікуды, бо сцежка-дарога была адзіная, да таго ж яшчэ брукаваная…
– У 1941 годзе немцы разбурылі школу, – прадаўжала былая настаўніца, – а каплічка з першым радком малітвы “Pod Twojа obronе…” на франтоне і з фігурай Маці Божай, якая трымае на руках маленькага Езуса, засталася. І ніхто ніколі не прайшоў, каб не ўкленчыць каля яе… У савецкія часы ўлады далі загад старшыні саўгаса Савіну: капліцу – знесці! “Не, – адказаў ён, – не я ставіў, не я буду зносіць”. Пасля таго больш ніхто і ніколі не падняў на каплічку руку. Надварот, калі прыйшла “палітычная адліга” – клалі кветкі, грошы. Прыжылася ў нас такая традыцыя: праводзячы ў апошні шлях нябожчыка, працэсія абавязкова спыняецца каля каплічкі, некалькі хвілін стаіць моўчкі… Старэйшыя людзі казалі: гэта дзеля таго, каб Маці Божая прыняла душу памерлага. І гэта праўда, Маці Божая заўсёды апекавалася намі – выслухоўвала, дапамагала, папярэджвала…
– На маёй памяці, распавядала далей Вікторыя Осіпаўна, – такі выпадак: мой брат ( старэйшы за мяне) пагнаў у поле каровы. Што давалі пастушкам з сабою? Кавалачак хлеба, малако, яйка… З’еў снеданне, якое дала яму мама, выпіў малако з бутэлькі і, пакуль каровы спакойна пасвіліся, – прылёг на траву. Тую бутэльку павярнуў дном да вачэй, а праз вузкае горла глядзіць на неба. Бачыць, стаіць Маці Божая, а перад Ёю ляжаць голавы мёртвых людзей… Моцна спужаўся, вярнуўся дамоў бялюткі, як снег… Гэта было перад 1 верасня 1939 года. Відаць, Багародзіца папярэджвала, якое жыццё людзей чакае…
– А я магу пра сябе расказаць, – гаворыць экскурсавод-валанцёр Ганна Бабей, з якою мы наведаліся да Вікторыі Осіпаўны. – Мне было гадоў пяць, а брату – тры, жылі на суседняй ад каплічкі вуліцы. Мама пакінула нас дома, а сама паехала праведаць сваю свякроўку ў бальніцу. Ад’язджаючы, дала нам альбом з фатаграфіямі, а сама, расказвала нам пазней, падбегла да капліцы, кінула ў скарбонку металічны рубель (такія былі на той час) і папрасіла: “Маці Божая, пакідаю дзяцей на Цябе, паглядзі за імі”. Наша бабуля, даведаўшыся пра гэта ў шпіталі, пачала моцна трывожыцца: вяртайся хутчэй, дзеці адныя, наробяць яшчэ чаго. “А я Маці Божую папрасіла”, – адказала наша мама. Але прыехала хутка і пачала распытваць, як мы тут час правялі. І я расказала маме, што як толькі яна выйшла з дому, я выпадкова глянула ў вакно – з неба глядзела на мяне жанчына з закутаным тварам і добрымі вачыма… Яна нічога не казала – проста глядзела. Тады я паклікала брата, каб і ён пабачыў, але твар жанчыны знік… “А я прасіла Марыю, каб пры-гледзела за вамі”, – сказала нам мама.
…У нашым журналісцкім жыцці многа сустрэч з людзьмі. І бываюць такія – кароткія, можна сказаць, “маланкавыя”, а ў памяці застаюцца, як свечкі, – полымя ў іх невялічкае, а свеціць доўга. Так і з Вікторыяй Осіпаўнай: ад’ехалі далёка, а ў вушах – вершы Адама Міцкевіча, выказванні Омара Хайяма, якія ўтрымлівае багатая памяць былой настаўніцы ў Косава, і яе цёплыя ўспаміны. Заставайцеся з Богам, шаноўная! Жывіце доўга!
Вераніка БЕЛЯК.
Здымкі Карнэлія КОНСЭКА, SVD
Брэсцкая вобласць.
Ад рэдакцыі: Калі ў вас, шаноўныя чытачы, знойдуцца цікавыя звесткі пра гісторыі вядомых вам капліц, прыдарожных крыжоў ці сакральных фігур – дасылайце, калі ласка, на адрас нашай рэдакцыі: вул. Шаўчэнкi, 6, к. 108. 225411, г. Баранавiчы, або на E-mail: dialog1994@tut.by
Будзем моцна ўдзячныя.