Прыдарожныя капліцы, крыжы, фігуры… Аб’екты малой рэлігійнай архітэктуры, аб якіх ходзяць легенды і якія часам суправаджаюцца неверагоднымі гісторыямі, але якія захоўваюць у той самы час і сваю асабістую таямніцу… Час адсоўвае іх ад нас, а знакі Божай прысутнасці ўсё болей да сябе прыцягваюць.
Сёння расказваем пра знакі Божай прысутнасці, якія існуюць у Залессі на Смаргоншчыне.
Месца спаткання з Богам
…Хіба ёсць хто з дарослых, хто ніколі не чуў кранальна-шчымлівага паланэза Міхала Клеафаса Агінскага “Развітанне з Радзімай”? 150 гадоў назад аўтар сусветнага музычнага шэдэўра з жыцця адышоў, а сэрца і сёння млее ад яго пранізлівай мелодыі, якая то адсылае нашыя думкі да мінулага, то дорыць светлыя пачуцці, і яны імкліва імчаць нас на сваіх крылах ужо ў новую далячынь… Гэтымі гукамі, здаецца, і сёння напоўнена паветра, яны быццам атуляюць, як толькі ступаеш на пляц былога маёнтку Агінскіх у Залессі.
Так, былога, бо сёння тут – Музей-сядзіба Міхала Клеафаса Агінскага, дзяржаўная гісторыка-культурная ўстанова з 13 заламі, якая дае багатае ўяўленне аб жыцці і дзейнасці гэтай яскравай асобы. Адкрыццё рэстаўрыраваных “Паўночных Афінаў”, як называлі сядзібу сучаснікі кампазітара, адбылося ў верасні 2014 года.
Міхал Агінскі стаў уладальнікам палаца ў Залессі пасля таго, як быў прызначаны апекуном свайго адзінокага састарэлага дзядзькі, Францішка Ксаверыя, які не меў сваіх дзяцей. Адбылося гэта ў 1802 годзе. Дзяржаўны і вайсковы дзеяч, дыпламат і літаратар Міхал Агінскі адразу заняўся ўзвядзеннем новага цаглянага палаца (перад тым палац быў драўляны) і побач з ім пабудаваў капліцу, якая прызначалася для рэлігійных патрэб сям’і Агінскіх.
Праектаваў яе архітэктар нямецкага паходжання Міхал Шульц – васьмігранную, каменную, у стылі класіцызму. Яна ўяўляла сабою невялікі храм з двухярусным разным драўляным алтаром, зробленым з хвойных парод дрэў; разныя дэталі – пазалочаныя. Цагляныя сцены былі атынкаваныя, а над дахам узвышалася драўляная 6-гранная вежа з шатровым купалам. У 1915-м і ў 1930-х гадах капліца перабудоўвалася.
Гістарычныя буры на працягу вякоў прыносілі шмат змен не толькі ў лёсы дзяржаў, пакаленняў, асобных людзей, але і тых архітэктурных і сакральных помнікаў, якія ў пэўны перыяд былі сімвалам магутнасці дзяржавы, краю, роду… Мянялася іх прызначэнне, у тым ліку – і палаца Агінскіх. У 1822 годзе кампазітар пакінуў Залессе, у якое ўклаў фінансавыя сродкі, натхненне, талент, і назаўсёды выехаў у Італію. Пасля яго ад’езду сядзіба пераходзіла ад аднаго ўладальніка да наступнага, новыя гаспадары прыстасоўвалі яе пад выкананне розных функцый – была прыватным домам адпачынку, санаторыем… У гады Другой сусветнай вайны ў палацы размяшчаўся нямецкі штаб, а пасля вайны тут зрабілі дом для састарэлых.
Які ж лёс спасціг капліцу Маці Божай Вострабрамскай, гэты знак Божай прысутнасці ў надзвычай маляўнічай мясцовасці? Можна сказаць, што ў пэўным сэнсе ёй пашанцавала – вайна не кранула, а ў савецкі час яе будынак выконваў ролю кінатэатра (добра што хоць не стайні), таму яна нядрэнна захавалася. “Алтарная частка і сёння знаходзіцца ў першапачатковым выглядзе”, – адзначыў старэйшы навуковы супрацоўнік установы Васіль Грыбанаў. Моладзь “хадзіла ў кіно”, а асобныя людзі старэйшага веку, ведаючы гэтае даўно намоленае месца, прыходзілі памаліцца (касцёла паблізу не было), маючы ў сваім сэрцы веру і надзею, што Бог чуе, Бог бачыць, Бог дапаможа і ўсё зробіць, як трэба… У розныя перыяды гісторыі капліцу абслугоўвалі святары пераважна са Смаргоні.
96-гадовы жыхар суседняй вёскі Міхневічы Яўген Іванавіч Рубан захоўвае ў памяці і такі факт, звязаны з гісторыяй капліцы ў Залессі:
– У вайну ў палацы размяшчаўся нямецкі штаб. Немцы ж чапляліся да мясцовых, асабліва мужчын, каб тыя не мелі ніякіх стасункаў з партызанамі, з камуністамі. Знайшоўся адзін такі чалавек, які захацеў, мусіць, выслужыцца перад гітлераўцамі і агаварыў мясцовых мужчын. І што думаеце – шасцярых мужыкоў адразу арыштавалі, замкнулі ў капліцы, пагражалі расстрэлам. Але Бог мілаваў. Даведаўся пра гэта мясцовы бацюшка, настаяцель Пакроўскай царквы Хрысанф Калінскі і пайшоў прасіць нямецкага афіцэра, каб той адпусціў невінаватых людзей. І адпусцілі мужчын, а таго даносчыка, казалі, немцы расстралялі.
Малюнак 1872 г.
…Сёння капліца Маці Божай Вострабрамскай, якая, па сутнасці, для мясцовых выконвае ролю касцёла, як і раней, знайходзіцца пад апекай святароў парафіі Св. Міхала Арханёла са Смаргоні. У нядзелі і ў святы ў ёй цэлебруецца святая Імша. Місія аднавілася на пачатку 90-х, і каплічка прадаўжае быць тым месцам, куды людзі спяшаюцца на спатканне з Богам.
Вераніка БЕЛЯК.
Здымкі Карнэлія КОНСЭКА, SVD
Гродзенская вобласць.
Ад рэдакцыі: Калі ў вас, шаноўныя чытачы, знойдуцца цікавыя звесткі пра гісторыі вядомых вам капліц, прыдарожных крыжоў ці сакральных фігур – дасылайце, калі ласка, на адрас нашай рэдакцыі: вул. Шаўчэнкi, 6, к. 108. 225411, г. Баранавiчы, або на E-mail: dialog1994@tut.by
Будзем моцна ўдзячныя.