Прыдарожныя капліцы, крыжы, фігуры… Аб’екты малой рэлігійнай архітэктуры, аб якіх ходзяць легенды і якія часам суправаджаюцца неверагоднымі гісторыямі, але якія захоўваюць у той самы час і сваю асабістую таямніцу… Час адсоўвае іх ад нас, а знакі Божай прысутнасці ўсё болей да сябе прыцягваюць.
Сёння расказваем пра знакі Божай прысутнасці ў Войстаме, Шчанях, Навасёлках і Сяльцы на Смаргоншчыне.
Адпуст пад нябесным покрывам
…Хочацца думаць і верыць, што кіруе намі заўсёды Божы палец, паказваючы шляхі-дарогі, што вядуць да тых далёкіх – і па часе, і па адлегласці – знакаў Божай прысутнасці, якія існуюць. Гэтыя знакі не толькі напамінаюць сучаснікам пра боязь Божую іх продкаў, але і сёння даюць людзям надзею, што Бог ніколі не пакіне сваіх верных, атуляюць іх ад непагадзі, з усіх бакоў агортваюць нябачным нябесным покрывам.
На гэты раз мы даехалі да Войстама (былога мястэчка ВКЛ), якое знаходзіцца амаль на памежжы Гродзенскай і Мінскай абласцей. Сёння – гэта вёска Смаргонскага раёна, у цэнтры якой узвышаецца касцёл Найсвяцейшай Тройцы. Пробашч кс. Уладыслаў Сурвіла з асабістай зацікаўленасцю і задавальненнем расказвае, што адметнасцю Войстамскай парафіі з’яўляецца мноства прыдарожных каплічак, амаль у кожнай вёсцы – па-першае; па-другое – мясцовыя вернікі з вялікаю пашанаю апякуюцца імі; па-трэцяе –
менавіта ад каплічак, дзе на маёвыя і іншыя набажэнствы спрадвеку збіраліся людзі, брала пачатак, пашыралася, станавілася яскраваю з’явай традыцыя, якая, урэшце, і спалучыла дзве неабходныя рэчы ў жыцці чалавека – сферу духоўнасці і сферу культуры. Асабліва гэта важна для тых, падкрэсліў кс. Уладыслаў, хто па прычыне пажылога веку да касцёла дабірацца ўжо не можа.
У самой вёсцы Войстам, пры павароце на каталіцкія могілкі стаіць адметная тумба з каменю пад чатырохсхільным дахам з крыжам, у нішы ўсталяваная фігурка Маці Божай. Каля яе надоўга не за-трымліваемся, бо ў суседніх Шчанях чакае нас 85-гадовая Ганна Альфонсаўна Бініцэвіч.
Хата гэтай жанчыны – як усмешка сонейка ў пахмурны дзень: ад яснага жоўтага колеру аж зіхаціць; і навокал кветкі, кветкі… Гаспадыня пачынае роспавед :
– Сама я з Навасёлак , а сюды ў 57-м годзе замуж прыйшла, каплічка, казалі, стаіць тут з XIX ст. Каля яе збіраліся, маліліся, часам ксяндзы прыязджалі з Войстама, са Смаргоні. 
Але не падумайце, што так заўсёды адкрыта было, як цяпер, не… Дзяцей да веры даводзіла ўпотай. Як да касцёла ў Войстам збяромся, то я іх за рукі – і праз могілкі, абыходзячы дарогу, каб ніхто не бачыў… Было, што і каля капліц збірацца забаранялі… Але хто і каму можа забараніць веру?.. Сёння адна дачка ў Гродна жыве, другая – у Смаргоні, і абедзве дапамагаюць даглядаць каплічку. Ліпа каля яе расла, баяліся, каб не рухнула. Звярнуліся да ўладаў, атрымалі дазвол, спілілі. Паглядзіце, якія незвычайныя вакенцы ў нашай каплічцы. Адразу драўляныя былі, рабіў іх мой старэйшы ўнук Дзіма, дзевяць гадоў прастаялі і згнілі. Мы замянілі іх на пластыкавыя, на свой кошт – наша ахвяра Богу за дар жыцця.
…І далей жанчына расказвала пра тую самую традыцыю, якая у іх парафіі склалася, і пра тое, як рыхтаваліся да набажэнстваў мясцовыя людзі, ведаючы, што наедуць госці, хто-небудзь “з начальства”, таму загадзя стваралі атмасферу душэўнай узнёсласці: рабілі алтары, устанаўлівалі крыж, зямлю вакол усцілалі дыванамі, пасыпалі кветкамі.
дзеці і ўнукі Ганны Бініцэвіч
Да прыезду святара ўсё было гатова і адразу пачыналася споведзь, пасля – святая Імша. А калі завяршалася частка духоўная – ушаноўваліся імёны лепшых працаўнікоў сяла, пачыналі гучаць вершы, паданні, песні, выступалі спецыяльна запрошаныя артысты і свае, мясцовыя… Асабліва моцныя ўражанні перажывалі тыя самыя ўраджэнцы вёсак, хто даўно ўжо пакінуў родныя ваколіцы, а ў гэты дзень не вытрываў, завітаў, каб сустрэцца, паціснуць адзін другому руку, ступіць на дарогу дзяцінства і памаліцца разам з былымі суседзямі, роднымі, блізкімі…
–У Шчанях такое свята, прымеркаванае да набажэнства, было ўсяго адзін раз, і ўжо даўно, – уздыхнула Ганна Альфонсаўна, – бо ведаеце, колькі людзей тут зараз засталося, – я і яшчэ адзін мужчына даглядае бацьку; летам бываюць дачнікі, а ў Навасёлках, Сяльцы, Данюшава, Лямяшах, іншых вёсках – сапраўдны фэст! Бывала, і мяне дзеці падвозілі туды, і я атрымлівала адпуст пад адкрытым небам.
–Сапраўды, у арганізацыю падобных святаў, – падтрымаў пані Ганну пробашч кс. Уладыслаў, – людзі ўключаюцца з усімі сваімі здольнасцямі і талентамі. Адбываецца гэта звычайна пасля Ўрачыстасці Спаслання Святога Духа, у кожнай вёсцы – у асобны дзень.
дзеці і ўнукі Ганны Бініцэвіч
Бывае прымеркавана да літургічнага календара, як напрыклад, у Войстаме – да ўрачыстасці Маці Божай Шкаплернай, у Навасёлках – да свята Св. Антонія, у Данюшава – у першую нядзелю жніўня і г.д. Пра канкрэтны дзень ці дату людзі дамаўляюцца між сабою і ўзгадняюць з пробашчам. Канечне, нямнога застаецца на вёсках тых, каму 18 плюс… Усё болей – каму 30 плюс… Але радуе тое, што ўсё ж ёсць моладзь, якую цягнуць да сябе бацькоўскія карані, якая ўмее шанаваць мінулае, верыць у будучыню. Дарэчы, у Сяльцы нават стварылі сваеасаблівую Кнігу памяці, дзе запісваюць усе цікавыя падзеі вёскі, ганаровых удзельнікаў свята, іх трапныя выказванні, жарты…
Развітваемся з Ганнай Альфонсаўнай і адпраўляемся ў той самы Сялец, у якім не адна, а дзве капліцы. І першае, што здзівіла, – капліца літаральна пасярэдзіне сучаснай дарогі, якая вядзе з Войстама праз Востраву на Смаргонь. Чаму пасярэдзіне?
–А таму, што капліца стаяла тут векі, мы з гэтай вёскі родам і ведаем, – кажа 83-гадовая Ірэна Вікенцьеўна Гіль, – што людзі каля яе збіраліся, маліліся, і кожны знайходзіў суцяшэнне свайму сэрцу; старэйшыя нават расказвалі, што тут быў пахаваны рускі разведчык, які загінуў у
на Смаргонь.
Першую сусветную вайну. Але ў пэўны час прыйшлі дарожнікі выраўніваць дарогу, капліца пачала ім замінаць і яе вырашылі знесці. Як так?.. Мясцовыя вернікі, разам з маёю сястрою Гэленаю Андрыца, яна была дабітная, збунтаваліся, і мясцовыя ўлады перарашылі: каплічку – “аб’ехаць” з абодвух бакоў. Такім чынам ар-хітэктурная каштоўнасць, створаная ў 1907 годзе (надпіс на таблічцы), і апынулася пасярэдзіне дарогі.
А на супрацьлеглым канцы Сяльца – яшчэ каплічка, як тут кажуць, “новая”, да якой сям’я Гіль мае прамое дачыненне, бо будаваў яе старэйшы з іх чатырох сыноў – Пётр. Старажылы памятаюць, што на тым месцы таксама была калісьці капліца, у савецкія часы знесена, і вернікі паставілі драўляны крыж, але і ён з часам пачаў парахнець. Пётр Гіль (а разам і яго родная цётка, тая самая Гэлена) узяўся за будаўніцтва, уклаў свае сілы, сродкі, узвёў святыню наноў. Якім усё ж быў матыў пабудовы? “Каб людзі ўспаміналі…”, – адказала за Пятра яго ўдава…
Вось такія гісторыі, і ўсё – з волі Божай.
Вераніка БЕЛЯК.
Здымкі Карнэлія КОНСЭКА, SVD
Гродзенская вобласць
Ад рэдакцыі: Калі ў вас, шаноўныя чытачы, знойдуцца цікавыя звесткі пра гісторыі вядомых вам капліц, прыдарожных крыжоў ці сакральных фігур – дасылайце, калі ласка, на адрас нашай рэдакцыі: вул. Шаўчэнкi, 6, к. 108. 225411, г. Баранавiчы, або на E-mail: dialog1994@tut.by
Будзем моцна ўдзячныя.