Біблейскую катэхезу, якая дапамагае пазнаваць Бога глыбей, распазнаваць Ягонае пакліканне для нас на кожны дзень, на старонках часопіса працягвае ксёндз доктар Валерый Марціноўскі, святар Віцебскай дыяцэзіі (з 2012 г.), выкладчык Святога Пісання ў Міждыяцэзіяльнай вышэйшай духоўнай семінарыі ў Гродне, пробашч парафіі Езуса Міласэрнага ў Віцебску.
«Гнеў Божы» у Апакаліпсісе (Частка IV)
У нас, людзей XXI ст., якія прызвычаіліся да тэрміну “міласэрнасць”, ёсць пэўная праблема, калі казаць пра гнеў Божы. Сам гнеў уключаны ў т.зв. смяротныя грахі, што ставіць пытанне: як прымірыць святасць Бога з тым, што асабліва цяпер разглядаецца як нешта дрэннае?
Адзіным кампетэнтным месцам, дзе можна шукаць адказы на пытанні пра Божы гнеў, можа быць Біблія. Адной з Кніг Бібліі, якая асаблівым чынам раскрывае тэму гневу Божага, з’яўляецца Апакаліпсіс. Гэтаму і прысвечаны да-дзены артыкул, які складаецца з некалькіх частак.
У першай частцы мы разгледзелі само паняцце гневу Божага, у наступных жа звяртаем увагу ўжо на метафорыку, якая прадстаўляе “гнеў Божы” у вобразах. Папярэдне намі было ўказана на праўдападабенства прысутнасці пэўнай семіцкай логікі ў метафарычным апісанні “гневу Божага”. Схема дадзенага хіазму метафар выглядае так: АВСА’В’, дзе А – келіх з віном, B – вінаградная давільня, C – чаша гневу. У другой частцы артыкула было прааналізавана паняцце віна, у трэцяй “келіх”, а цяпер – чарга на “вінаградную давільню”.
Метафара, звязаная з гневам, і таксама, як і “келіх”, звязаная з віном, – гэта вінаградная давільня (грэч. lзnos; гбр. gat або jeqeb). У Старым Запавеце, акрамя свайго літаральнага значэння, таксама як і тэрмін “віно”, “давільня” сустракаецца ў тэкстах пра Божае благаслаўленне (Прып 3,10 – “Узнось пашану Пану з маёнтка твайго і ад пачаткаў усіх прыбыткаў тваіх, і напоўняцца засекі твае да лішку, і давільні твае будуць пералівацца новым віном; пар. таксама Ёэл 2,24) або пра пакаранне (Ер 48,33 – “Радасць і весялосць аднята ад Карміла і ад зямлі Маава. Я пакладу канец віну ў давільнях; не будуць больш таптаць у іх з песнямі; крык непаразумення будзе, а не крык радасці; пар. таксама Ос 9,2). “Давільня” сустракаецца пяць разоў у Новым Запавеце і, акрамя Кнігі Апакаліпсіса, толькі ў прыпавесці пра вінаграднік (Мц 21,33).
Першы тэкст у Апакаліпсісе Св. Яна з “давільняй” знаходзіцца ў перыкопе Ап 14,14-20, у якой адбываецца суд, прадстаўлены ў двайным вобразе жніва: збор збожжа і вінаграду. Першае робіць Сын Чалавечы, а другое – анёл. Прылада і спосаб – тыя ж самыя: серп, кінуты на зямлю. Магчыма, аднак, што першая частка візіі з’яўляецца агульным судом для ўсіх, таму што яе тон здаецца нейтральным (няма падзелу на горшых і лепшых – асуджаюцца беззаконні), асабліва калі прыняць да ўвагі евангельскія паралелі, якія паказваюць на класічныя катэгорыі праведнікаў і грэшнікаў (пар. Мц 3,12; 13,30). Магчыма нават, што жніво мае сатэрыялагічны сэнс і з’яўляецца вобразам “збірання” збаўленых ў канцы часоў. Другая частка бачання відавочна негатыўная: суд заканчваецца абвінаваўчым прысудам. “Тады іншы анёл выйшаў з храма ў небе з вострым сярпом. І іншы анёл, маючы ўладу над агнём, выйшаў ад ахвярніка і гучным голасам заклікаў да таго, хто меў востры серп: “Пакладзі востры серп твой і зрэж гронкі вінаграднай лазы зямной, бо ягады яе саспелі” (Ап 14,17-18).
Лёс вінаградных лоз зямлі, гэта значыць яе жыхароў, павінен быць змешчаны ў вінаграднай давільні. У Кнізе Апакаліпсіса выраз “жыхары зямлі” ўключае не ўсё чалавецтва, але тую яго частку, якая паўстала супраць Бога. Анёл “кінуў серп свой на зямлю, абабраў вінаградныя гронкі і кінуў іх у вялікую давільню гневу Божага” (Ап 14,19). Жніво здзяйсняе Божы пасланнік па Божым загадзе. На гэта паказвае яго выйсце з храма (Ап 14,17) і выкананне загаду другога анёла (Ап 14,18-19). Яго ўлада над агнём можа быць звязана з судом – мучэнне агнём і серай у непасрэдным кантэксце з’яўляецца сінонімам піцця з келіха гневу (Ап 14,10), а таксама звязана з культам (Ап 8,3-4), бо агонь “узносіць” ахвяру алтара. У Кнізе Апакаліпсісу пад алтаром знаходзяцца “душы забітых за Слова Божае і за сведчанне, якое яны мелі”, якія прамаўляюць: “Дакуль, Святы і праўдзівы Валадару, не будзеш судзіць і не чыніць правасуддзя жыхарам зямлі за нашу кроў?” (Ап 6,9-10). Неўзабаве пасля гэтага ў Кнізе з’яўляецца першая згадка пра гнеў Божы (Ап 6,16). Паводле слоў анёла, Божая справядлівасць заключаецца ў за-служанай адплаце: “Ты напаіў іх крывёю за тое, што яны пралілі кроў святых і прарокаў” (Ап 16,6). Кроў пакараных таксама нагадвае Вялікую Блудніцу, “упітую крывёю святых і крывёю сведкаў Езуса” (Ап 17,6). Кроў з’яўляецца непасрэдна ў апісанні давільні вінаграду: “І тапталі у давільні за горадам, і выцякала кроў з давільні аж да конскіх цугляў, на тысячу шэсцьсот стадый” (Ап 14,20). Як правіла, плёнам працы ў вінаграднай давільні становіцца віно, якое таксама называюць “крывёю вінаграда” (пар. Быц 49,11; Дрг 32,14). Ян выкарыстоўвае гэты тэрмін наадварот: замест вінаграднага напою – сапраўдная кроў, прычым у велізарных колькасцях. Дыстанцыя ў тысячу шэсцьсот стадый роўная прыкладна 300 км, а сімвалічнае значэнне лічбы, якая вынікае з таго, што яна кратная лічбам чатыры і дзесяць, – гэта ўніверсальнасць. Дзеянне адбываецца па-за горадам, што прадугледжвае поўнае адпрэчванне, а гэтым горадам з’яўляецца Ерузалем. Хто топча, не сказана. Апошняя ідэнтыфікаваная дзеючая асоба – гэта анёл. Аднак пасіўны стан дзеяслова “таптаць” можа паказваць і на дзеянне самога Бога.
Натхненнем са Старога Запавету для Апакаліпсіса (14,14-20) з’яўляецца тэкст прарока Ёіля, які як адзіны ўтрымлівае матыў жніва і выкарыстання вінаграднай давільні адначасова. Магутным мужам, гэта значыць анёлам, Бог пасылае загад: “Запусціце серп, бо саспела жніво; ідзіце і тапчыце, бо поўная давільня; чаны перапоўненыя, бо вялікае ліхадзейства іхняе” (Ёэл 4,13). Суд адбудзецца ў даліне Язафата і ахопіць усе народы. Гэтае месца, невядомае геаграфіі, лічыцца, што размешчана недалёка ад Ерузалема, гэта значыць менавіта там, дзе Ян размяшчае вінаградную давільню ў Ап 14,20.
Другі фрагмент, у якім з’яўляецца давільня, гэта Ап 19,11-16. У бачанні прароку паказаны вершнік на белым кані, які названы Верным і Праўдзівым і які судзіць і змагаецца справядліва (Ап 19,11). Гэтая постаць, воін і суддзя, з’яўляецца Месіяй, як паказвае на тое ідэя пастуха, які пасе жалезным жазлом (пар. Ап 19,15 з Пс 2,9). Ідэнтыфікацыя з праслаўленым Хрыстом як Сынам Чалавечым таксама адзначаецца тымі ж характарыстыкамі, што і ў першым бачанні кнігі: вочы, падобныя на полымя агню (Ап 1,14) і меч, які выходзіць з вуснаў (Ап 1,16). Боская годнасць вершніка выяўляецца ў тытулах “Кароль над каралямі і Валадар над валадарамі” (Ап 19,16). Ён “топча ў давільні абурэння (tou thymou) і гневу (tзs orgзs) Усемагутнага Бога” (Ап 19,15).
Элементам, звязаным з вінаграднай давільняй, з’яўляецца тое, што Месія апрануты ў плашч, запэцканы крывёю пераможаных (пар. Ап 19,13). Гэта апошняя згадка пра гнеў у кнізе. Фрагмент гэты выступае ў канцы бачання, пасля паслядоўнасці сямі пячатак, труб і чаш, а таксама пасля апісання падзення Вялікай Блудніцы ў кантэксце апошняй бітвы. У параўнанні з папярэднім вобразам давільні, тэма гневу заўважна акцэнтуецца і “памнажаецца” праз выкарыстанне двух назоўнікаў (thymos і orgз) і праз выразную ідэнтыфікацыю асобы, якая выціскае вінаградны сок. Апісаныя рэчаіснасці “ўдэкараваныя” таксама адрозным чынам: сельскагаспадарчы каларыт ў Ап 14,14-20 і ваенны ў Ап 19,11-21. Гэтым разам інфармацыі пра тое, дзе адбудзецца суд, няма. Больш важным здаецца хрысталагічны аспект – паказанне Хрыста падчас Яго другога прышэсця як Пераможцы і Валадара над усім.
Крыніцай вобразу ў Ап 19,11-16 з’яўляецца перш за ўсё прароцтва Трыта-Ісаі, які паказвае, што Бог мае вопратку, запэцканую крывёю, як вопратку чалавека, які таўчэ вінаград у вінаграднай давільні (пар. Іс 63,2). Прычынай, якая выклікала такую сітуацыю, з’яўляецца суд над народамі, варожымі абранаму народу, з якіх паіменна згадваецца Эдом (“Я раздушыў іх у гневе маім [en thymф, гбр. ’ap] і растаптаў іх у сваім парыве. […] Я патаптаў народы ў гневе Маім [tз orgз, гбр. ’ap], Я раздушыў іх у гневе Маім. Я прымусіў іх кроў ліцца на зямлю” (Іс 63,3.6). У тэксце СЗ тлумачыцца, што знішчэнне народаў – гэта не толькі помста, але таксама час адкуплення (Іс 63,4b) і абароны прыгнечаных.
Выглядае на тое, што перыкопа як гімн боскаму Воіну адначасова адсылае да гістарычных падзей і набывае апакаліптычную афарбоўку. На думку аўтара новазапаветнага Апакаліпсіса, дзеянне, даручанае прарокам Богу, здзяйсняецца Месіяй у канцы часоў. Гэта адбываецца ў цеснай сувязі з Богам, якому належыць гнеў. З-за гэтай спасылкі можна меркаваць, што тым, хто працуе ў давільні ў Ап 14,19-20, таксама з’яўляецца сам Бог (як у Старым Запавеце) або Сынам Чалавечым (як у Ап 19), які і здзяйсняе жніво. Сам такі вобраз, хоць і жудасны, выражае поўную перамогу Езуса над злом, прадстаўленым у выглядзе звера, ілжэпрарока і іх войска.
кс. Валерый МАРЦІНОЎСКІ.
(Працяг будзе)